Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

den moet een bepaald minimum aan geld of ruilwaarde zich in handen bevinden van de enkele
geld- of warenbezitter. Het minimum aan variabel kapitaal is de kostprijs van een enkele arbeidskracht,
die het gehele jaar, dag in dag uit, wordt gebruikt voor het verwerven van meerwaarde.
Zou deze arbeider in het bezit zijn van zijn eigen productiemiddelen en zou hij er tevreden mee
zijn als arbeider te leven, dan zou hij kunnen volstaan met een arbeidstijd, welke noodzakelijk is
voor de reproductie van zijn bestaansmiddelen. Laten we eens aannemen dat deze arbeidstijd 8
uur per dag bedraagt. Hij heeft dan ook slechts productiemiddelen voor 8 arbeidsuren nodig. De
kapitalist daarentegen, die naast deze 8 uur bijvoorbeeld 4 uur meerarbeid laat verrichten, heeft
een additionele som geld nodig voor de aanschaf van de additionele productiemiddelen. Volgens
onze veronderstellingen moet hij echter al twee arbeiders in dienst nemen om van de dagelijks
toegeëigende meerwaarde als een arbeider te kunnen leven, dat wil zeggen zijn noodzakelijke
behoeften te kunnen bevredigen. In dat geval zou het loutere levensonderhoud het doel van de
productie zijn en niet de vergroting van de rijkdom, terwijl juist het laatste bij de kapitalistische
productie wordt verondersteld. Alleen al om slechts twee keer zo goed te leven als een gewone
arbeider en de helft van de geproduceerde meerwaarde weer om te zetten in kapitaal, moet hij
met het aantal arbeiders het minimum aan voorgeschoten kapitaal verachtvoudigen. Weliswaar
kan hij zelf, evenals zijn arbeiders, direct in het productieproces de handen uit de mouwen steken,
maar dan is hij ook slechts iemand tussen een kapitalist en een arbeider, een ‘kleine meester’. Op
een zeker punt in de ontwikkeling van de kapitalistische productie is het noodzakelijk dat de kapitalist
de gehele tijd, gedurende welke hij als kapitalist, dat wil zeggen als verpersoonlijkt kapitaal
functioneert, kan gebruiken voor de toe-eigening van en dus controle over de arbeid van anderen
en voor de verkoop van de producten van die arbeid.[205] In de middeleeuwen trachtte
men met behulp van het gildewezen de omzetting van meesters in kapitalisten onder dwang te
verhinderen door het aantal arbeiders, dat de enkele meester in dienst mocht hebben, te beperken
tot een zeer laag maximum. De geld- of warenbezitter wordt dan pas een kapitalist, wanneer het
voor de productie voorgeschoten minimumbedrag ver boven dit maximum uit de middeleeuwen
ligt. We vinden hier, even als in de natuurwetenschap, een bevestiging van de door Hegel in zijn
Logik ontwikkelde wet, volgens welke zuiver kwantitatieve veranderingen op een bepaald punt
omslaan in kwalitatieve verschillen.[205a]
De minimale hoeveelheid waarde, waarover de enkele geld- of warenbezitter moet beschikken
wil hij zich tot een kapitalist ontwikkelen, varieert in de verschillende ontwikkelingsstadia van de
kapitalistische productie en is in een gegeven ontwikkelingsstadium voor de verschillende productietakken
van ongelijke grootte al naar gelang de bijzondere technische voorwaarden van de
productietak in kwestie. In bepaalde productietakken wordt reeds bij het begin van de kapitalistische
productie een minimum aan kapitaal geëist, over welk minimum nog geen enkel afzonderlijk
individu beschikt. Dit leidt deels tot staatssubsidies aan particuliere personen (zoals in Frankrijk
in de tijd van Colbert en tot op heden in vele Duitse staten), deels tot de oprichting van
maatschappijen met een wettelijk vastgesteld monopolie van bedrijfsuitoefening in bepaalde takken
van handel en industrie,[206] — de voorlopers van de moderne naamloze vennootschappen.
We zullen geen gedetailleerd verslag geven van de veranderingen, die de verhouding tussen kapitalist
en loonarbeider in het verloop van het productieproces onderging, dus ook niet de verdere
ontwikkeling van het kapitaal zelf. We zullen slechts op enkele, de belangrijkste, punten de aandacht
vestigen.