Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

lijkertijd tot stand gebracht en verhuld door de periodieke vernieuwing van de verkoop van zichzelf,
de verandering van zijn individuele loonheer en de schommeling in de marktprijs van de
arbeid.[19]
Het kapitalistische productieproces, beschouwd in zijn samenhang of als reproductieproces, produceert
dus niet alleen waren, niet alleen meerwaarde, het produceert en reproduceert de kapitaalverhouding
zélf, aan de ene kant de kapitalist en aan de andere kant de loonarbeider.[20]
_______________
[1] ‘De rijken, die de producten van de arbeid van anderen consumeren, kunnen deze producten
alleen maar krijgen door ruil (koop van waren -M.). Zij schijnen daarom bloot te staan aan het
gevaar van een snelle uitputting van hun reservefonds. . . Maar in ons maatschappelijk systeem
heeft de rijkdom het vermogen gekregen zich door arbeid van anderen te reproduceren. . . De
rijkdom werpt, evenals de arbeid en door middel van de arbeid, een jaarlijkse vrucht af, welke
ieder jaar kan worden vernietigd zonder dat de bezitter van de rijkdom armer wordt. Deze vrucht
is het, wat uit het kapitaal voortvloeit.’ Sismondi, Nouveaux Principes d’économie Politique, Paris,
1819, deel I, pp. 81-82.
[2] ‘Zowel lonen als winsten moeten worden beschouwd als deel van het vervaardigde product.’
Ramsay, t.a.p., p. 142. ‘Het aandeel in het product, dat de arbeider toevloeit in de vorm van het
loon.’ J. Mill, Eléments d’économie Politique, Paris, Franse vertaling van J.-T. Parissot, 1823, pp.
33, 34.
[3] ‘Wanneer kapitaal wordt gebruikt om de arbeider zijn loon voor te schieten, wordt daardoor
niets toegevoegd aan het fonds voor de instandhouding van de arbeid.’ Cazenove in zijn uitgave
van Malthus, Definitions in Political Economy, London, 1853, p. 22, noot.
[4] ‘De bestaansmiddelen van de arbeider worden op nog geen kwart van de wereld door de kapitalisten
aan de arbeiders voorgeschoten.’ Richard Jones, Textbook of Lectures on the Political
Economy of Nations, Hertford, 1852, p. 36.
[4a] ‘Ofschoon de fabriek (bedoeld wordt de fabrieksarbeider -M.) het loon krijgt voorgeschoten
door zijn patroon, kost het de patroon in werkelijkheid niets, omdat de waarde van het loon samen
met de winst gewoonlijk ligt opgesloten in de toegenomen waarde van het voorwerp, waaraan
de arbeid werd besteed.’ A. Smith, t.a.p., Boek II, hoofdstuk III, p. 355.
[5] ‘Dit is een bijzonder merkwaardige eigenschap van de productieve consumptie. Hetgeen productief
wordt geconsumeerd is kapitaal en het wordt kapitaal door de consumptie.’ James Mill,
t.a.p., p. 242. J. Mill is echter nooit op het spoor gekomen van deze ‘bijzonder merkwaardige eigenschap’.
[6] ‘Het is inderdaad waar dat een manufactuur van het begin af aan veel arme lieden aan het
werk zet, maar zij blijven arm en het voortbestaan van de manufactuur maakt het aantal arme lieden
groter.’ Reasons for a Limited Exportation of Wool, London, 1677, p. 19. ‘De boer houdt nu
domweg vol dat hij de armen onderhoudt. In werkelijkheid worden zij in hun ellende gehouden.’
Reasons for the late Increase of the Poor Rate, or a Comparative View of the Prices of Labour
and Provisions, London, 1777, p. 31.
[7] Rossi zou niet met zoveel klem hiertegen te keer gaan wanneer hij werkelijk het geheim van
de ‘productieve consumptie’ had doorzien.
[8] ‘De arbeiders in de Zuid-Amerikaanse mijnen, wier dagelijkse arbeid — wellicht de zwaarste