Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

de omvang van de arbeidersbevolking op het platteland gepaard ging met uitbreiding van de bebouwde
oppervlakte, een intensievere bebouwing, een ongekende accumulatie van het in de
grond geïnvesteerde en aan de bewerking van de grond bestede kapitaal, een in de geschiedenis
van de Engelse landbouw ongekende stijging van het product van de grond, overvloedige pachtopbrengsten
van de grondbezitters en een toenemende rijkdom van de kapitalistische pachters.
Wanneer we dit alles beschouwen in verband met de ononderbroken, snelle vergroting van de
stedelijke afzetmarkt en met de heerschappij van de vrijhandel, dan was de landarbeider post tot
discrimina rerum (na zoveel beslissende ogenblikken) ten slotte in de omstandigheden geplaatst,
die hem secundum artem (volgens de regelen der kunst) waanzinnig van geluk zouden moeten
hebben gemaakt.
Professor Rogers komt daarentegen tot de conclusie dat de Engelse landarbeider van vandaag
vergeleken met zijn voorganger uit de periode 1770-80 — om maar helemaal niet te spreken over
zijn voorgangers in de tweede helft van de veertiende eeuw en in de vijftiende eeuw — in veel
slechtere omstandigheden verkeert, dat ‘hij weer lijfeigene is geworden’, een lijfeigene die slechter
wordt gevoed en slechter is behuisd.[151] In zijn zeer belangrijk rapport over de behuizing
van de landarbeiders schrijft dr. Julian Hunter: ‘De kosten van onderhoud van de hind (een uit de
periode van de lijfeigenschap stammende term voor de landarbeider -M.) zijn vastgesteld op het
laagst mogelijke bedrag, waarvan hij kan leven. . . zijn loon en behuizing worden niet berekend
op basis van de winst, die uit hem wordt gehaald. In de berekeningen van de boer is hij een
nul[152] . . . Zijn middelen van bestaan worden altijd als een vaste grootheid beschouwd.’[153]
‘Wat betreft een verdere verlaging van zijn inkomen kan hij rustig zeggen: nihil habeo, nihil curo
(ik heb niets, ik heb niets te verliezen). Hij heeft geen vrees voor de toekomst, omdat hij over
niets anders beschikt dan hetgeen voor zijn bestaan absoluut onontbeerlijk is. Hij heeft het vriespunt
bereikt, vanwaar de berekeningen van de boer als een gegeven uitgaan. Er kome wat kome,
hij heeft geen deel, noch aan geluk, noch aan ongeluk.’[154]
In 1863 had een officieel onderzoek plaats naar de omstandigheden van verpleging en arbeid bij
tot deportatie en dwangarbeid veroordeelde misdadigers. De resultaten hiervan zijn neergelegd in
twee lijvige blauwboeken. ‘Een nauwkeurige vergelijking,’ zo lezen wij onder andere, ‘tussen de
voeding van de misdadigers in de Engelse gevangenissen en de voeding van de paupers in de
armhuizen en van de vrije landarbeiders in Engeland toont onweerlegbaar aan dat de eersten veel
beter worden gevoed dan de beide andere categorieën,’[155] terwijl ‘de hoeveelheid arbeid die
wordt geëist van de tot dwangarbeid veroordeelde personen ongeveer de helft bedraagt van de
hoeveelheid arbeid, die de gewone landarbeider moet verrichten’.[156] Enkele typerende getuigenverklaringen:
John Smith, directeur van de gevangenis van Edinburgh, verklaart (nr. 5.056):
‘De voeding in de Engelse gevangenissen is veel beter dan die van de gewone landarbeiders.’ (Nr.
5.075): ‘Het is een feit dat de gewone landarbeider in Schotland zeer zelden vlees krijgt.’ (Nr.
3.047): ‘Is er enige noodzaak dat de misdadigers veel beter moeten worden gevoed dan de gewone
landarbeiders?’ — Zeker niet.’ (Nr. 3.048): ‘Meent u dat verdere onderzoekingen moeten worden
verricht om na te gaan of de voeding van de tot dwangarbeid veroordeelde gevangenen meer
in overeenstemming moet worden gebracht met die van de vrije landarbeiders?’[157] ‘De landarbeider,’
zo lezen we, ‘zou kunnen zeggen: Ik werk hard en ik heb niet genoeg te eten. Zou ik in de
gevangenis zitten, dan zou ik niet zo hard werken en zou ik voldoende te eten krijgen en daarom
is het voor mij beter een gevangene te zijn dan om vrij te zijn.’[158] Uit de tabellen, die zijn toegevoegd
bij het eerste deel van het rapport, heb ik een vergelijkend overzicht samengesteld: