Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

samenstelling van het kapitaal, waardoor het constante deel groter wordt ten koste van het variabele
deel en de relatieve vraag naar arbeid afneemt.
De door de centralisatie zo snel samengevoegde hoeveelheden kapitaal reproduceren en vermeerderen
zich als de andere kapitalen, alleen nog sneller, waardoor zij nieuwe, machtige hefbomen
worden van de maatschappelijke accumulatie. Wanneer men dus spreekt over de ontwikkeling
van de maatschappelijke accumulatie, dan is daarbij tegenwoordig tevens de werking van de centralisatie
stilzwijgend inbegrepen.
De in de loop van de normale accumulatie gevormde additionele kapitalen (zie hoofdstuk 22, § 1)
dienen bij voorkeur als middel tot exploitatie van nieuwe uitvindingen en ontdekkingen, in het
algemeen voor industriële verbeteringen. Maar ook het oude kapitaal bereikt met de tijd het
ogenblik van zijn vernieuwing van hoofd en leden, waarop het zich van zijn huid ontdoet en
eveneens wordt herboren in de vervolmaakte technische gedaante, waarbij een geringere hoeveelheid
arbeid voldoende is om een grotere hoeveelheid machinerie en grondstoffen in beweging
te zetten. De hieruit noodzakelijkerwijs voortvloeiende absolute daling van de vraag naar
arbeid wordt vanzelfsprekend groter naarmate de kapitalen, die dit vernieuwingsproces doorlopen,
door het proces van centralisatie reeds tot grote hoeveelheden zijn opgehoopt.
Enerzijds trekt dus het in de loop van de accumulatie gevormde additionele kapitaal in verhouding
tot zijn grootte steeds minder arbeiders aan en anderzijds stoot het periodiek in een nieuwe
samenstelling gereproduceerde oude kapitaal steeds meer vroeger te werk gestelde arbeiders af.
3. Groeiende productie van een relatieve overbevolking
of van een industrieel reserveleger
De accumulatie van het kapitaal, die oorspronkelijk niets anders scheen te zijn dan een kwantitatieve
vergroting van het kapitaal, komt — zoals we hebben gezien — tot stand door een onafgebroken
kwalitatieve wijziging in de samenstelling van het kapitaal, door een voortdurende toeneming
van het constante bestanddeel ten koste van het variabele bestanddeel.[77c]
De specifiek kapitalistische productiewijze, de daarmee corresponderende ontwikkeling van de
arbeidsproductiviteit en de daardoor veroorzaakte wijziging in de organische samenstelling van
het kapitaal houden niet slechts gelijke tred met de voortgang van de accumulatie of met de groei
van de maatschappelijke rijkdom. Zij ontwikkelen zich veel sneller, omdat de enkelvoudige accumulatie
of absolute vergroting van het totale kapitaal gepaard gaat met de centralisatie van de
afzonderlijke delen van dit kapitaal en omdat de technische omwenteling van het additionele kapitaal
gepaard gaat met de technische omwenteling van het oorspronkelijke kapitaal. Met de
vooruitgang van de accumulatie ontstaat dus een wijziging in de verhouding tussen het constante
kapitaaldeel en het variabele kapitaaldeel. Wanneer deze verhouding aanvankelijk 1:1 was en
verandert in 2:1, 3:1, 4:1, 5:1, 7:1, enzovoort, zal, hoe het kapitaal ook groeit, in plaats van 1 / 2
van zijn totale waarde respectievelijk slechts 1 / 3 , 1 / 4 , 1 / 5 , 1 / 6 , 1 / 8 , enzovoort, in arbeidskracht en
daarentegen 2 / 3 , 3 / 4 , 4 / 5 , 5 / 6 , 7 / 8 , enzovoort, in productiemiddelen worden omgezet. Aangezien
de vraag naar arbeid niet wordt bepaald door de omvang van het totale kapitaal, maar door de