Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

nieuwe economische basis voor een hoger ontwikkelde vorm van het gezin en van de verhouding
tussen de geslachten. Het is natuurlijk even stompzinnig de christelijk-germaanse gezinsvorm als
de absolute vorm te beschouwen, als wanneer men de Oud-Romeinse vorm of de Oudgriekse of
de Oosterse vorm — die overigens onderling een historische ontwikkelingsreeks vormen — als
de absolute vorm beschouwt. Het is eveneens duidelijk dat de samenstelling van het gecombineerde
personeel uit personen van beiderlei geslacht en van de meest uiteenlopende leeftijden —
ofschoon deze in haar spontaan tot ontwikkeling gekomen brute, kapitalistische vorm, waar de
arbeider bestaat voor het productieproces en het productieproces niet voor de arbeider, een verderfelijke
bron is van ellende en slavernij — onder passende verhoudingen omgekeerd wel een
bron van menselijke vooruitgang moet worden.[312]
De fabriekswetgeving begon oorspronkelijk als een uitzonderingswet voor de eerste scheppingen
van het machinale bedrijf, de spinnerijen en weverijen. De noodzaak om hier een algemene wet
voor de gehele maatschappelijke productie van te maken vloeit, zoals wij hebben gezien, voort
uit de historische ontwikkeling van de grootindustrie, ten gevolge waarvan de traditionele vorm
van manufactuur, handwerk en huisindustrie een totale omwenteling onderging: de manufactuur
gaat over in de fabriek, het ambacht in de manufactuur en de gebieden van ambacht en huisindustrie,
ten slotte, veranderen in een betrekkelijk zeer korte tijd tot jammerlijke holen, waar de wildste
excessen van kapitalistische uitbuiting vrij spel hebben. Twee omstandigheden geven tenslotte
de doorslag: in de eerste plaats de steeds opnieuw opgedane ervaring dat het kapitaal, zodra het
ook maar op enkele punten van de maatschappelijke periferie onder staatstoezicht komt te staan,
zich op de andere punten des te heftiger schadeloos stelt;[313] in de tweede plaats de door de kapitalisten
zelf geëiste gelijkheid van concurrentievoorwaarden, dat wil zeggen gelijke beperking
op de uitbuiting van arbeid.[314] Laten wij hiervoor twee hartverscheurende ontboezemingen
beluisteren. De firma W. Cooksley, fabrikanten van spijkers, kettingen, enzovoort, te Bristol,
voerde vrijwillig de fabrieksregeling in hun bedrijf in. ‘Aangezien het oude, onregelmatige systeem
in de bedrijven in de omgeving wordt gehandhaafd, zitten zij met de onbillijkheid, dat hun
arbeidersjongens worden verleid (enticed) elders na zes uur ‘s avonds hun arbeid voort te zetten.
“Dit,” zeggen zij natuurlijk, “is onrechtvaardig tegenover ons en betekent voor ons een verlies,
aangezien een deel van de kracht der jongens wordt uitgeput, de kracht, waarvan wij de volledige
opbrengst dienen te krijgen.”’[315] De heer J. Simpson, fabrikant van papieren zakken en dozen
te Londen, verklaarde voor de Children’s Employment Commission: ‘Hij was bereid iedere petitie
voor de invoering van de fabriekswet te ondertekenen. Zoals de zaken nu stonden, voelde hij zich
‘s nachts, na sluiting van zijn werkplaats, altijd onrustig bij de gedachte, dat anderen hun arbeiders
langer lieten werken en hem orders voor de neus wegkaapten.’[316] Samenvattend verklaart
de Children’s Employment Commission: ‘Het zou tegenover de grotere bedrijven onrechtvaardig
zijn hun fabrieken aan regels te onderwerpen, terwijl in dezelfde bedrijfstak het kleinbedrijf geen
wettelijke beperking van de arbeidstijd kent. Naast de onrechtvaardigheid van ongelijke concurrentievoorwaarden
met betrekking tot de arbeidsuren, indien men hierop voor de kleinere werkplaatsen
een uitzondering zou maken, hebben de grotere fabrikanten verder nog het nadeel dat
hun toevoer van jeugdige en vrouwelijke arbeid wordt afgeleid naar de werkplaatsen, die niet onder
toezicht van de wet zijn gesteld. En, ten slotte, zou hierdoor vergroting van het aantal kleinere
werkplaatsen worden gestimuleerd, die vrijwel zonder uitzondering minder gunstig zijn wat betreft
gezondheid, geriefelijkheid, onderwijs en algehele verbetering voor het volk.’[317]