Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

slavenhouder zich zijn arbeider kan voorstellen zonder diens karakter van slaaf, zo zijn de praktische
vertegenwoordigers en de ideologische woordverdraaiers van de kapitalistische productie
niet in staat de productiemiddelen te scheiden van het antagonistische, maatschappelijke masker,
waarachter die productiemiddelen vandaag schuil gaan.
Bij een gegeven uitbuitingsgraad van de arbeidskracht wordt de hoeveelheid meerwaarde bepaald
door het aantal gelijktijdig uitgebuite arbeiders en dit aantal correspondeert, zij het in een variërende
verhouding, met de grootte van het kapitaal. Dus hoe meer het kapitaal door middel van
opeenvolgende accumulaties toeneemt, des te groter wordt de waardevorm, die zich splitst in
consumptiefonds en accumulatiefonds. De kapitalist kan dus zorgelozer leven en zich tegelijkertijd
meer ‘ontzeggen’. En ten slotte werken de springveren van de productie des te krachtiger,
naarmate de productieschaal mét de hoeveelheid voorgeschoten kapitaal groter wordt.
5. Het zogenaamde arbeidsfonds
Uit ons onderzoek bleek dat het kapitaal geen vaste, maar een elastische grootheid is, een deel
van de maatschappelijke rijkdom dat met de splitsing van de meerwaarde in inkomen en additioneel
kapitaal voortdurend fluctueert. We zagen verder dat zelfs bij een gegeven grootte van het
functionerende kapitaal de hierbij ingelijfde arbeidskracht, wetenschap en grond (waaronder economisch
dient worden te verstaan alle arbeidsvoorwerpen, die zonder toedoen van de mens door
de natuur worden geleverd) rekbare krachten van het kapitaal vormen, die het binnen bepaalde
grenzen een zekere speelruimte laten, welke onafhankelijk is van zijn eigen grootte. Hierbij werd
geabstraheerd van alle verhoudingen van het circulatieproces, die grote verschillen in het rendement
van dezelfde hoeveelheid kapitaal veroorzaken. Aangezien wij uitgingen van de beperkingen
van de kapitalistische productie, dus van een zuiver natuurlijke gedaante van het maatschappelijke
productieproces, werd afgezien van iedere, met de aanwezige productiemiddelen en arbeidskrachten
direct en stelselmatig bereikbare rationele combinatie. De klassieke economen
hielden er van oudsher van het maatschappelijke kapitaal te beschouwen als een vaste grootheid
met een constant rendement. Maar dit vooroordeel werd pas tot dogma verheven door de aartsfilister
Jeremias Bentham, het geesteloze, pedante, kletsende orakel van het platte bourgeoisintellect
van de negentiende eeuw.[62] Bentham neemt dezelfde plaats onder de filosofen in als Martin
Tupper onder de dichters. Beiden waren slechts in Engeland denkbaar.[63] Met zijn dogma
werden de gewoonste verschijnselen van het productieproces, bijvoorbeeld de plotselinge expansies
en contracties, ja zelfs de accumulatie, volledig onbegrijpelijk.[64] Het dogma werd zowel
door Bentham zelf als door Malthus, James Mill, MacCulloch, enzovoort, gebruikt voor apologetische
doeleinden, voornamelijk om een deel van het kapitaal, het variabele of in arbeidskracht
om te zetten kapitaal, voor te stellen als een vaste grootheid. Zij maakten van het materiële bestaan
van het variabele kapitaal, dat wil zeggen de hoeveelheid bestaansmiddelen die het voor de
arbeider vertegenwoordigt of het zogenaamde arbeidsfonds, de fabel van een door natuurlijke en
onoverkomelijke grenzen afgeperkt, afzonderlijk gebied van de maatschappelijke rijkdom. Om
het deel van de maatschappelijke rijkdom, dat als constant kapitaal (of, stoffelijk gezien, als productiemiddelen)
moet functioneren, in beweging te brengen, is een bepaalde hoeveelheid levende
arbeid nodig. Deze hoeveelheid wordt bepaald door de stand van de techniek. Maar noch het aantal
arbeiders dat nodig is om deze hoeveelheid arbeid in beweging te brengen is gegeven — want
dit aantal varieert met de uitbuitingsgraad van de individuele arbeidskracht —, noch is de prijs
van deze arbeidskracht gegeven, doch alleen maar de minimumgrens, waarbij nog komt dat die