Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

dit reserveleger is in verhouding tot het actieve arbeidersleger, des te massaler is de geconsolideerde
overbevolking, wier ellende in een omgekeerde verhouding staat tot de kwellingen van de
arbeid. Hoe groter, ten slotte, de Lazaruslaag der arbeidersklasse en het industriële reserveleger
is, des te groter is het officiële pauperisme. Dit is de absolute, algemene wet van de kapitalistische
accumulatie. Deze wet wordt, evenals alle andere wetten, in haar werking door tal van omstandigheden
gewijzigd; het is hier niet de plaats om er op in te gaan.
Men begrijpt de dwaasheid van de economische geleerdheid, die de arbeiders voorhoudt hun aantal
aan te passen bij de behoeften tot meerwaardevorming van het kapitaal. Het mechanisme van
de kapitalistische productie en accumulatie past dit aantal voortdurend bij de behoeften tot meerwaardevorming
aan. Dit betekent allereerst dat deze aanpassing de vorming van een relatieve
overbevolking of industrieel reserveleger inhoudt en ten slotte betekent het de ellende van steeds
grotere lagen van het actieve arbeidersleger en het dode gewicht van het pauperisme.
De wet, volgens welke een steeds toenemende hoeveelheid productiemiddelen dank zij de ontwikkeling
van de productiviteit van de maatschappelijke arbeid met een progressief dalende besteding
van menselijke kracht in beweging kan worden gezet, vindt op kapitalistische grondslag
— waar de arbeiders niet de arbeidsmiddelen, maar de arbeidsmiddelen de arbeider gebruiken —
als volgt haar uitdrukking: hoe hoger de arbeidsproductiviteit is, des te groter is de druk van de
arbeiders op de middelen voor hun werkgelegenheid en des te onzekerder dus zijn hun bestaansvoorwaarden,
namelijk de verkoop van de eigen kracht ten bate van de vergroting van de rijkdom
van anderen of van de meerwaardevorming van het kapitaal. Een toeneming van de productiemiddelen
en van de arbeidsproductiviteit, die sneller plaatsvindt dan de groei van de productieve
bevolking, wordt onder het kapitalisme omgekeerd zó uitgedrukt, dat de arbeidersbevolking
steeds sneller groeit dan de behoefte van het kapitaal tot meerwaardevorming toeneemt.
In Afdeling IV zagen wij bij de analyse van de productie van de relatieve meerwaarde dat binnen
het kapitalistische systeem alle methoden tot verhoging van de maatschappelijke arbeidsproductiviteit
worden voltrokken ten koste van de individuele arbeider: alle middelen ter ontwikkeling
van de productie worden middelen tot overheersing en uitbuiting van de producenten, verminken
de arbeider tot een deelmens, vernederen hem tot een aanhangsel van de machine, vernietigen
door de kwelling van de arbeid de inhoud van zijn arbeid, vervreemden hem in dezelfde mate van
de geestelijke mogelijkheden van het arbeidsproces als waarin de wetenschap door het arbeidsproces
als een zelfstandige kracht wordt ingelijfd. Zij misvormen de voorwaarden waaronder hij
zijn arbeid verricht, onderwerpen hem gedurende het arbeidsproces aan een kleingeestig, hatelijk
despotisme, maken van zijn levenstijd arbeidstijd, werpen zijn vrouw en kind onder het Jaggernaut-wiel
[Noot van de vertaler: Jaggernaut was de Indische god, onder wiens wagen de gelovigen
zich wierpen om verpletterd te worden.] van het kapitaal. Maar alle methoden tot voortbrenging
van meerwaarde zijn tevens methoden van de accumulatie en iedere uitbreiding van de accumulatie
wordt omgekeerd een middel tot ontwikkeling van die methoden. Hieruit volgt dus dat
naarmate het kapitaal accumuleert, de toestand van de arbeider — ongeacht of hij veel of weinig
betaald krijgt — wel slechter moet worden. De wet, ten slotte, die de relatieve overbevolking of
het industriële reserveleger steeds in evenwicht houdt met de omvang en de kracht van de accumulatie,
smeedt de arbeider vaster aan het kapitaal dan Prometheus door de kluisters van Hefaestus
aan de rotsen werd geketend. Accumulatie van kapitaal vereist een daarmee overeenkomende
accumulatie van ellende. De accumulatie van rijkdom aan de ene kant is dus tevens accu-