Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

waarde. Integendeel, elk van beide partijen geeft steeds een kleinere voor een grotere waarde. . .
Zou men inderdaad steeds gelijke waarden tegen elkaar ruilen, dan zou geen der partijen er iets
bij kunnen winnen. Beiden winnen er echter bij of behoren er althans bij te winnen. Waarom?
Omdat de dingen slechts waarde bezitten met betrekking tot onze behoeften. Wat voor de één
meer is, is voor de ander minder en omgekeerd. . . Het zijn niet de voor onze consumptie onontbeerlijke
dingen die wij te koop aanbieden. . . We willen een ding leveren, dat voor ons zonder
nut is ten einde een ding te krijgen, dat voor ons noodzakelijk is; wij zullen minder voor meer
geven. . . Het was begrijpelijk dat men meende dat bij de ruil gelijke waarde tegen gelijke waarde
werd gegeven, wanneer beide geruilde zaken in waar gelijk waren aan dezelfde hoeveelheid geld.
. . Maar men moet nog met iets anders rekening houden: ruilen we beiden niet iets overvloedigs
tegen iets noodzakelijks?’[21] We zien hoe Condillac niet slechts gebruiks- en ruilwaarde door
elkaar gooit, maar op een waarlijk kinderlijke wijze aan een maatschappij met een ontwikkelde
warenproductie toestanden toeschrijft, waarbij de producent zelf zijn bestaansmiddelen produceert
en slechts het overschot boven zijn behoefte, het overvloedige, in de circulatie brengt.[22]
Desondanks vinden we het argument van Condillac vaak bij de moderne economen terug, vooral
als het er om gaat de ontwikkelde gedaante van de warenruil, de handel, voor te stellen als de
productieve bron van meerwaarde. ‘De handel,’ zo zegt men bijvoorbeeld, ‘voegt waarde aan de
producten toe, want dezelfde producten bezitten in handen van de consumenten een grotere
waarde dan in handen van de producenten en de handel moet dus beslist beschouwd worden als
een productieve handeling.’[23] Maar de waren worden niet twee keer betaald, de ene keer hun
gebruikswaarde en de andere keer hun waarde. En wanneer de gebruikswaarde van de waar voor
de koper meer nut bezit dan voor de verkoper, dan bezit de geldvorm van de waar voor de verkoper
meer nut dan voor de koper. Zou hij de waar anders verkopen? En men zou dus even goed
kunnen zeggen dat de koper ‘beslist’ een ‘productieve handeling’ verricht als hij bijvoorbeeld de
kousen van de koopman in geld omzet.
Wanneer waren, of geld en waren, van gelijke waarde, kortom equivalenten geruild worden, dan
wordt kennelijk niet meer waarde aan de circulatie onttrokken dan er in werd gebracht. Er vindt
dan geen vorming van meerwaarde plaats. In de zuivere vorm eist het circulatieproces van de waren
een ruil van equivalenten. In werkelijkheid gaan de zaken niet zo zuiver toe. Laten we daarom
eens uitgaan van ruil van niet-equivalenten.
In ieder geval staan op de warenmarkt slechts warenbezitters tegenover elkaar en de macht, die
deze personen over elkaar uitoefenen, is slechts de macht van hun waren. De materiële verscheidenheid
van de waren is het materiële motief van de ruil en deze verscheidenheid maakt de
warenbezitters onderling afhankelijk, omdat geen van hen beschikt over het voorwerp waar hij
zelf behoefte aan heeft en elk van hen wel in het bezit is van het voorwerp, waar de ander behoefte
aan heeft. Behalve deze materiële verscheidenheid van de gebruikswaarden kennen de waren
slechts één ander verschil: het onderscheid tussen hun natuurlijke vorm en hun veranderde gedaante,
tussen waar en geld. En op deze wijze onderscheiden de warenbezitters zich slechts als
verkopers — bezitters van waren — en als kopers — bezitters van geld -.
Stel nu dat door een of ander onverklaarbaar voorrecht de verkoper in staat is de waar boven haar
waarde te verkopen, bijvoorbeeld voor 110 als haar waarde 100 is, dus met een nominale prijsverhoging
van 10 %. De verkoper incasseert dus een meerwaarde van 10. Maar nadat hij als verkoper
is opgetreden, wordt hij koper. Een derde warenbezitter komt nu tegenover hem te staan als