Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

van haar eigen tendensen op tal van hindernissen. Ofschoon de manufactuur, zoals we zagen,
naast de hiërarchische geleding van de arbeiders een eenvoudige scheiding tussen geschoolde en
ongeschoolde arbeiders tot stand brengt, blijft het aantal van de laatste groep door de overwegende
invloed van de eerste zeer beperkt. Hoewel zij de afzonderlijke bewerkingen aanpast bij de
verschillende graden van ervaring, kracht en ontwikkeling van de levende arbeidsorganen en
daardoor aanzet tot productieve uitbuiting van vrouwen en kinderen, lijdt deze tendens over het
geheel schipbreuk op de gewoontes en de tegenstand van de mannelijke arbeiders. Ofschoon de
splitsing van het ambacht de scholingskosten en daardoor de waarde van de arbeider doet dalen,
blijft toch voor de moeilijkere deelbewerking een langere leertijd noodzakelijk en wordt die leertijd,
ook wanneer deze overbodig is geworden, angstvallig door de arbeiders in stand gehouden.
Zo zien we bijvoorbeeld in Engeland de laws of apprenticeship (wetten op het leerlingschap) met
hun leertijd van zeven jaar volledig van kracht blijven tot aan het einde van de manufactuurperiode;
pas door de grootindustrie worden deze wetten afgebroken. Aangezien de bekwaamheid van
de ambachtsman de grondslag blijft van de manufactuur en aangezien het totale mechanisme van
de manufactuur geen objectief, van de arbeiders onafhankelijk skelet bezit, heeft het kapitaal
voortdurend te kampen met weerspannigheid van de arbeiders. ‘De zwakte van de menselijke natuur’,
roept vriend Ure uit, ‘is zo erg, dat hoe bekwamer de arbeider is, des te eigenzinniger en
onhandelbaarder hij wordt en zodoende brengt hij door zijn nukkige kuren ernstige schade toe
aan het gehele mechanisme’[84] Gedurende de gehele manufactuurperiode komen we dan ook
klachten tegen over gebrek aan discipline bij de arbeiders.[85] En als we niet zouden beschikken
over uitspraken van auteurs uit die tijd, dan nog zouden de eenvoudige feiten dat van de zestiende
eeuw tot aan de periode van de grootindustrie het kapitaal er niet in slaagt zich meester te maken
van de totaal beschikbare arbeidstijd van de manufactuurarbeiders en dat de manufacturen geen
lange levensduur hebben gekend en mét de migratie van de arbeiders hun zetel van het ene land
moeten verplaatsen naar het andere, boekdelen spreken. ‘Op de een of andere wijze moet orde
worden gevestigd’, roept in 1770 de herhaaldelijk geciteerde auteur van de Essay on Trade and
Commerce uit. Orde, zo klinkt het zesenzestig jaar later weer uit de mond van dr. Andrew Ure; in
de manufactuur, gebaseerd op ‘het scholastieke dogma van de arbeidsverdeling’, ontbrak ‘orde’
en ‘Arkwright schiep de orde’.
De manufactuur kon zich noch meester maken van de maatschappelijke productie in haar totale
omvang, noch slaagde ze er in die productie diepgaand aan te tasten. Als economisch kunstwerk
zetelde ze op de brede basis van het stedelijke ambacht en de landelijke huisindustrie. In een bepaalde
fase van haar ontwikkeling kwam haar eigen, enge technische basis in strijd met de door
haar zelf opgewekte productiebehoeften.
Een van de meest volmaakte scheppingen van de manufactuur was de werkplaats voor de productie
van de arbeidsinstrumenten zelf, in het bijzonder van de reeds in gebruik zijnde mechanische
apparaten. ‘Een dergelijke werkplaats’, zegt Ure, ‘liet de arbeidsverdeling in haar veelvoudige
geledingen zien. Boren, beitels en draaibank hadden ieder hun eigen arbeider, hiërarchisch gerangschikt
naar bekwaamheid.’ Dit product van de arbeidsverdeling der manufactuur produceerde
op zijn beurt — machines. Hiermee werd een einde gemaakt aan het ambacht als het regulerende
principe van de maatschappelijke productie. Zo wordt enerzijds de technische basis van de levenslange
ketening van de arbeider aan een deelfunctie afgebroken terwijl anderzijds de belemmeringen,
die hetzelfde principe van de heerschappij van het kapitaal nog in de weg stonden,
worden opgeruimd.