Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

eid toe. Dit houdt niet alleen besparing van de productiemiddelen, maar ook vermijding van iedere
vorm van nutteloze arbeid in. Terwijl de kapitalistische productiewijze in ieder afzonderlijk
bedrijf een economisch gebruik van arbeid afdwingt, brengt haar anarchistische systeem van concurrentie
de meest grenzeloze verspilling van maatschappelijke productiemiddelen en arbeidskrachten
met zich mee en bovendien doet zij een aantal functies ontstaan, die thans onontbeerlijk,
maar op zichzelf overbodig zijn.
Gegeven de intensiteit en productiviteit van de arbeid, is het voor de materiële productie noodzakelijke
deel van de maatschappelijke arbeidsdag des te korter, de voor vrije geestelijke en sociale
activiteiten van de mens verkregen hoeveelheid tijd dus des te groter, naarmate de arbeid gelijkmatiger
verdeeld is over alle leden der maatschappij die tot werken in staat zijn, dus naarmate de
ene maatschappelijke groep minder in de gelegenheid is de natuurlijke noodzaak van arbeid van
de eigen schouders af te wentelen op de schouders van een andere groep. In dit opzicht is de absolute
grens voor de verkorting van de arbeidsdag het algemeen zijn van de arbeid. In de kapitalistische
maatschappij wordt de vrije tijd voor een enkele klasse verkregen door omzetting van de
gehele levensduur der massa in arbeidstijd.
_______________
[9b] Het op p. 231 [alinea 8 van hoofdstuk 10 — MIA] behandelde geval blijft hier uiteraard ook
buiten beschouwing. [Noot bij de derde druk -F.E.]
[10] Aan deze derde wet hebben MacCulloch en anderen de absurditeit toegevoegd dat de meerwaarde
zonder daling van de waarde der arbeidskracht kan toenemen door afschaffing van belastingen
die de kapitalist moest betalen. De afschaffing van dergelijke belastingen verandert absoluut
niets aan de hoeveelheid meerwaarde, die de industriële kapitalist uit eerste hand de arbeider
afperst. Deze afschaffing verandert slechts de verhouding, waarin hij de meerwaarde in eigen zak
steekt of met derden moet delen en zij verandert dus niets aan de verhouding tussen de waarde
der arbeidskracht en de meerwaarde. De door MacCulloch gemaakte uitzondering bewijst dus
alleen zijn wanbegrip omtrent deze regel, een ongeluk dat hem bij de vulgarisatie van de theorie
van Ricardo even vaak overkomt als J. B. Say bij zijn vulgarisatie van de theorie van A. Smith.
[11] ‘Indien een wijziging plaatsvindt in de productiviteit en dus hetzij meer, hetzij minder wordt
geproduceerd door een gegeven hoeveelheid arbeid en kapitaal, kan kennelijk het deel van de lonen
veranderen terwijl de door dat deel vertegenwoordigde hoeveelheid dezelfde blijft, of kan de
hoeveelheid veranderen terwijl het deel hetzelfde blijft.’ [J. Cazenove] Outlines of Political Economy,
London, 1832, p. 67.
[12] ‘Als alle overige omstandigheden ongewijzigd blijven kan de Engelse fabrikant in een gegeven
tijdsverloop een zo aanzienlijk grotere hoeveelheid werk leveren dan een buitenlandse fabrikant,
dat dit voldoende is om het verschil goed te maken tussen een werkweek van 60 uur hier en
een werkweek van 72 tot 80 uur elders.’ Reports of Inspectors o f Factories, October 31, 1855, p.
65. Een grote wettelijke verkorting van de arbeidsdag in de fabrieken op het Europese vasteland
zou het meest onfeilbare middel zijn om dit verschil tussen de continentale en de Engelse arbeidsdag
te verminderen.
[13] ‘De werking van de Tien-uren-wet. . . heeft compenserende omstandigheden aan het licht
gebracht.’ Reports of Inspectors of Factories, October 31, 1848, p. 7.
[14] ‘De hoeveelheid arbeid, die iemand in de loop van 24 uur heeft verricht, zou bij benadering