Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

enproductie worden omnevelt, verdwijnt dus zodra we onze toevlucht nemen tot andere productievormen.
Aangezien men in de economische politiek dol is op Robinsonaden[29] zullen wij eerst Robinson
op zijn eiland te voorschijn laten komen. Bescheiden als hij van huis uit is, moet hij toch verschillende
behoeften bevredigen en moet hij dus verschillende soorten nuttige arbeid verrichten: instrumenten
maken, meubels produceren, lama’s temmen, vissen, jagen, enzovoort. Over bidden
en dergelijke spreken wij hier niet, aangezien onze Robinson daarin behagen schept en dergelijke
bezigheden als ontspanning beschouwt. Ondanks de verscheidenheid van zijn productieve functies,
weet hij dat deze slechts verschillende vormen van activiteit van dezelfde Robinson voorstellen,
dus slechts verschillende soorten van menselijke arbeid zijn. De noodzaak dwingt hem zijn
tijd nauwkeurig tussen de verschillende activiteiten te verdelen. Of de ene activiteit meer, de andere
minder van het geheel van zijn bezigheden inneemt, is afhankelijk van de grotere of geringere
moeite die met het bereiken van het beoogde nut-effect verbonden is. Hierbij is de ervaring
zijn leermeester en onze Robinson, die bij zijn schipbreuk horloge, grootboek, inkt en pen heeft
weten te redden, begint als echte Engelsman al spoedig over zichzelf te boekhouden. Zijn inventaris
omvat een opgave van de gebruiksvoorwerpen, welke hij bezit; van de verschillende bezigheden,
die voor de voortbrenging van die voorwerpen nodig zijn; en ten slotte van de arbeidstijd,
die voor bepaalde hoeveelheden van deze verschillende producten gemiddeld nodig is. Alle betrekkingen
tussen Robinson en de dingen, die de door hemzelf voortgebrachte rijkdom vormen,
zijn hier zo eenvoudig en doorzichtig dat zelfs de heer M. Wirth hen zonder bijzondere geestesinspanning
kan begrijpen. En toch bevatten deze betrekkingen alle wezenlijke determinanten van
de waarde.
Laten we ons nu verplaatsen van het lichte eiland van Robinson naar de donkere Europese middeleeuwen.
In plaats van de onafhankelijke mens vinden wij dat hier iedereen afhankelijk is: lijfeigenen
en grondbezitters, vazallen en leenheren, leken en priesters. De persoonlijke afhankelijkheid
kenmerkt evenzeer de maatschappelijke verhoudingen van de materiële productie als de
hierop gegrondveste levenssferen. Maar juist omdat de maatschappij gebaseerd is op de persoonlijke
verhoudingen van afhankelijkheid, is het niet nodig dat de arbeid en de producten een fantastische
vorm aannemen, die van de realiteit afwijkt. Als diensten en prestaties in natura passen
zij in het maatschappelijk mechanisme. De natuurlijke vorm, de bijzondere vorm van de arbeid, is
hier de direct maatschappelijke vorm en niet, zoals op basis van de warenproductie, de algemene
vorm. De door herendienst geleverde arbeid wordt even goed door de tijd gemeten als de arbeid,
waarbij waren worden voortgebracht; maar iedere lijfeigene weet dat hij een bepaalde hoeveelheid
van zijn persoonlijke arbeidskracht in dienst van zijn heer besteedt. De tiende, die hij aan de
priesters moet afstaan, bezit een meer tastbare vorm dan de zegen van de priesters. Welk oordeel
men ook moge hebben over de maskerade waarin de mensen hier tegenover elkaar komen te
staan, de maatschappelijke verhoudingen van de personen in hun arbeid komen in ieder geval als
hun eigen persoonlijke verhoudingen te voorschijn en deze zijn niet vermomd als maatschappelijke
verhoudingen van dingen, van arbeidsproducten.
Voor de bestudering van de gemeenschappelijke arbeid, dat wil zeggen de onmiddellijke deelgenootschap
van de arbeid, behoeven wij niet terug te keren tot zijn primitieve vorm, die wij aan het
begin van de geschiedenis van alle beschaafde volkeren vinden.[30] In de landelijke patriarchale
industrie van een boerengezin, dat graan, vee, garen, linnen, kledingstukken, enzovoort voor ei-