Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

[50a] [Noot bij de derde druk. - Door latere, zeer grondige studies over de menselijke oertoestanden
kwam de schrijver tot de conclusie dat oorspronkelijk de familie zich niet ontwikkelde tot
stam, maar dat omgekeerd de stam de oorspronkelijke, natuurlijke vorm was van de op bloedverwantschap
gebaseerde menselijke maatschappijvorming, zodat de sterk uiteenlopende familievormen
het gevolg waren van de voordien beginnende ontbinding van het stamverband. -F.E.]
[51] Sir James Steuart heeft deze kwestie het beste behandeld. Hoe weinig zijn werk, dat tien jaar
vóór de Wealth of Nations verscheen, vandaag bekend is, blijkt wel uit het feit dat de bewonderaars
van Malthus niet eens weten dat deze, in de eerste druk van zijn geschrift over de Population,
afgezien van het zuiver declamatorische deel, behalve de papen Wallace en Townsend bijna
uitsluitend Steuart overschrijft.
[52] ‘Er bestaat een bepaalde bevolkingsdichtheid die zowel geschikt is voor het maatschappelijke
verkeer als voor de combinatie van krachten, waardoor het product van de arbeid wordt vergroot.’
James Mill, t.a.p., p. 50. ‘Wanneer het aantal arbeiders groter wordt, neemt het productieve
vermogen van de samenleving toe in de samengestelde verhouding van die toeneming van arbeiders,
vermenigvuldigd met de gevolgen van de arbeidsverdeling.’ Th. Hodgskin, t.a.p., p. 120.
[53] Ten gevolge van de grote vraag naar katoen sinds 1861 werd in enkele dichtbevolkte gebieden
van Oost-Indië de katoenproductie vergroot ten koste van de rijstproductie. Daardoor ontstond
een plaatselijke hongersnood, omdat door gebrekkige communicatiemiddelen en derhalve
gebrekkige fysieke samenhang het tekort aan rijst in het ene gebied niet kon worden opgevangen
door aanvoer uit andere gebieden.
[54] Zo was de vervaardiging van schietspoelen reeds in de zeventiende eeuw in Holland een bijzondere
tak van industrie.
[55] ‘Is de wolmanufactuur van Engeland niet in verschillende takken en over verschillende
plaatsen verdeeld, waar zij alleen of voornamelijk worden geproduceerd: fijne laken in Somersetshire,
grove laken in Yorshire, fluweel in Exeter, zijde in Sudbury, floers in Norwich, halfwollen
stoffen in Kendal, dekens in Whitney, enzovoort!’ Berkeley, The Querist, 1750, vraag 520.
[56] A. Ferguson, History of Civil Society, Edinburgh, 1767, Boek IV, deel II, p. 285.
[57] In de eigenlijke manufacturen, zegt Smith, schijnt de arbeidsverdeling groter te zijn omdat
‘zij, die in iedere verschillende tak van arbeid werkzaam zijn, vaak bijeen kunnen worden gebracht
in dezelfde werkplaats en gezamenlijk door de toeschouwer kunnen worden waargenomen.
In de grote manufacturen (! -M.) echter, die bestemd zijn om te voorzien in de behoeften van zeer
vele mensen, wordt in iedere verschillende tak van arbeid een zo groot aantal arbeiders gebruikt,
dat het onmogelijk is hen allen in dezelfde werkplaats te verzamelen. . . de arbeidsverdeling is
hier lang zo duidelijk niet.’ Wealth of Nations, Boek I, hoofdstuk 1. De bekende passage in hetzelfde
hoofdstuk, welke begint met de woorden Merk op hoe in een beschaafd en welvarend land
de bezittingen van de meest gewone ambachtsman of dagloner. . .’ en dan verder schetst hoe talloze
verschillende bedrijven samenwerken voor de bevrediging van de behoeften van een gewone
arbeider, is vrijwel letterlijk overgenomen uit de Remarks van B. de Mandeville bij diens Fable of
the Bees, or Private Vices, Publiek Benefits, eerste druk zonder Remarks van 1705, met de Remarks
van 1714.
[58] ‘Er is niets meer dat wij als de natuurlijke beloning van individuele arbeid kunnen beschouwen.
Iedere arbeider produceert slechts een deel van het geheel en aangezien ieder deel op zichzelf
geen waarde of nuttigheid bezit, is er niets dat de arbeider kan vastpakken en waarvan hij kan
zeggen: dit is mijn product, dit hou ik zelf.’ Labour defended against the Claims of Capital, London,
1825, p. 25. De schrijver van dit voortreffelijke werk is de reeds eerder genoemde Th.