Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

5. Terugslag van de omwenteling in de landbouw op de industrie.
Schepping van een binnenlandse markt voor het industriële kapitaal
De met horten en stoten gepaard gaande en steeds hernieuwde onteigening en verjaging van de
plattelandsbevolking leverde, zoals we hebben gezien, de stedelijke industrie steeds weer nieuwe
massa’s proletariërs, die geheel buiten de gildenverhoudingen waren geplaatst. Een heilzame omstandigheid,
die volgens de oude A. Anderson (niet te verwarren met James Anderson) in zijn geschiedenis
van de handel te danken is aan een direct ingrijpen van de Voorzienigheid. Wij moeten
nog een ogenblik stilstaan bij dit element van de oorspronkelijke accumulatie. De uitdunning van
het onafhankelijke, zelfstandige boerenvolk ging niet alleen maar gepaard met de opeenhoping
van het industrieel proletariaat, zoals Geoffroy Saint-Hilaire de opeenhoping van de kosmische
materie hier verklaart door de uitdunning van die materie elders.[230] Ondanks het geringere
aantal bebouwers stond de grond even veel of meer producten af, omdat de omwenteling in de
verhoudingen van het grondbezit gepaard ging met verbeterde methoden van bebouwing, een
grotere coöperatie, een concentratie der productiemiddelen, enzovoort, en doordat de loonarbeiders
op het platteland niet alleen tot een intensievere arbeid werden aangespoord,[231] maar ook
omdat het productieterrein — waarop zij voor zichzelf werkten — steeds meer werd ingekrompen.
Met het vrijgemaakte deel van de plattelandsbevolking werden dus ook haar vroegere voedingsmiddelen
vrijgemaakt. Deze worden nu het stoffelijk element van het variabele kapitaal. De
verjaagde boer moet de waarde hiervan in de vorm van arbeidsloon kopen van zijn nieuwe meester,
de industriële kapitalist. En zoals met de voedingsmiddelen gaat het ook met de agrarische
grondstoffen van de industrie: deze werden veranderd in bestanddelen van het constante kapitaal.
Laten we bijvoorbeeld aannemen dat een deel van de boeren uit Westfalen, die in de tijd van Frederik
II al het vlas, zij het dan ook geen zijde sponnen, met geweld worden onteigend en van de
grond worden verjaagd, terwijl het andere, achterblijvende deel dagloners wordt van de grote
pachters. Tegelijkertijd ontstaan grote vlasspinnerijen en weverijen, waarin de ‘vrijgemaakten’ nu
als loonarbeiders werken. Het vlas ziet er net zo uit als vroeger. Er is geen vezel aan veranderd,
maar in het lichaam van het vlas is een nieuwe maatschappelijke ziel gevaren. Het vlas maakt
thans deel uit van het constante kapitaal van de fabrieksheer. Terwijl het vroeger verdeeld was
over talloze kleine producenten, die het zelf verbouwden en in kleine hoeveelheden met hun gezinnen
versponnen, is het thans geconcentreerd in handen van een kapitalist die anderen voor zich
laat spinnen en weven. De in de vlasspinnerij verrichte extra-arbeid was vroeger een bron van
extra-inkomen voor de talloze boerengezinnen of ook wel, in de tijd van Frederik II, belasting
pour le roi des Prusses (voor de koning der Pruisen). Nu wordt het winst voor enkele kapitalisten.
De spindels en weefgetouwen, die vroeger waren verspreid over het platteland, zijn thans samengetrokken
in enkele grote arbeidskazernes, evenals de arbeid en evenals de grondstoffen. En
spindels, weefgetouwen en grondstoffen zijn in plaats van middelen voor een onafhankelijk bestaan
voor spinners en wevers van nu af aan middelen geworden om hen te commanderen[232]
en om uit hen onbetaalde arbeid te persen. Men kan het evenmin aan de grote manufacturen als
aan de grote pachten zien dat zij zijn gevormd door samensmelting van vele kleine productieplaatsen
en door de onteigening van vele kleine, onafhankelijke producenten. De onbevangen
toeschouwer laat zich echter niet misleiden. In de tijd van Mirabeau, de leeuw van de Revolutie,
werden de grote manufacturen nog de manufactures réunies, de samengevoegde werkplaatsen
genoemd, zoals wij tegenwoordig spreken over samengevoegde akkers. ‘Men let slechts,’ schrijft
Mirabeau, ‘op de grote manufacturen, waar honderden mensen onder één directeur werken en die