Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

[67] Ik herinner de lezers er hier aan dat de categorieën variabel en constant kapitaal voor het
eerst door mij werden gebruikt. Sedert Adam Smith verwart de economie de daarin opgesloten
bepalingen met de uit het circulatieproces voortvloeiende vormverschillen van vast en circulerend
kapitaal. In Boek II, Afdeling II zal ik hier verder op in gaan.
[68] Fawcett, t.a.p., pp. 123, 122.
[69] Men zou kunnen zeggen dat niet alleen kapitaal, maar ook - in de vorm van emigratie - jaarlijks
arbeiders uit Engeland worden geëxporteerd. Hierboven wordt natuurlijk niet bedoeld de
spaarpenningen van de emigranten, die voor het merendeel geen arbeiders zijn. De meesten van
hen zijn boerenzoons. Het jaarlijks tegen interest in het buitenland uitgezette Engelse additionele
kapitaal staat in een veel grotere verhouding tot de jaarlijkse accumulatie dan de jaarlijkse emigratie
tot de jaarlijkse bevolkingsgroei.
Hoofdstuk 23
De algemene wet van de kapitalistische accumulatie
1. De met de accumulatie gepaard gaande groei van de vraag naar arbeid bij een ongewijzigde
samenstelling van het kapitaal
In dit hoofdstuk zullen wij de invloed behandelen die de groei van het kapitaal uitoefent op het
lot van de arbeidersklasse. De belangrijkste factor bij dit onderzoek is de samenstelling van het
kapitaal en de veranderingen die deze samenstelling in de loop van het accumulatieproces ondergaat.
De samenstelling van het kapitaal kan op twee manieren worden opgevat. Wat betreft de waarde
wordt deze samenstelling bepaald door de verhouding, waarin het kapitaal wordt gesplitst in constant
kapitaal of waarde der productiemiddelen en variabel kapitaal of waarde van de arbeidskracht,
dus het totale bedrag der arbeidslonen. Wat betreft de materie, zoals het kapitaal in het
arbeidsproces functioneert, wordt ieder kapitaal verdeeld in productiemiddelen en levende arbeidskracht;
deze samenstelling wordt bepaald door de verhouding tussen de hoeveelheid gebruikte
productiemiddelen enerzijds en de hoeveelheid arbeid, die voor het gebruik van deze productiemiddelen
nodig is, anderzijds. De eerste samenstelling noem ik de waardesamenstelling
van het kapitaal, de tweede de technische samenstelling van het kapitaal. Tussen beide bestaat
een nauwe, onderlinge betrekking. Om deze betrekking tot uitdrukking te brengen noem ik de
waardesamenstelling van het kapitaal, voor zover deze wordt bepaald door de technische samenstelling
van het kapitaal en de wijzigingen in die technische samenstelling weerspiegelt: de organische
samenstelling van het kapitaal. Waar in het vervolg wordt gesproken van de samenstelling
van het kapitaal zonder meer, wordt steeds de organische samenstelling bedoeld.
De talrijke, in een bepaalde productietak geïnvesteerde afzonderlijke kapitalen bezitten een onderling
verschillende samenstelling. Het gemiddelde van de afzonderlijke samenstellingen is de
samenstelling van het totale kapitaal in die productietak. Ten slotte geeft het gemiddelde van de
gemiddelde samenstellingen van alle productietakken samen de samenstelling van het maat-