Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

standigheden hier nogmaals samen, echter alleen maar voor zover zij met betrekking tot de accumulatie
nieuwe gezichtspunten bieden.
Men herinnert zich dat de meerwaardevoet in eerste instantie afhangt van de uitbuitingsgraad van
de arbeidskracht. De economen waarderen deze rol zozeer, dat zij af en toe de versnelling van de
accumulatie door verhoogde arbeidsproductiviteit identificeren met versnelling van de accumulatie
door een grotere uitbuiting van de arbeider.[48] In de afdelingen over de productie van meerwaarde
gingen wij voortdurend uit van de veronderstelling dat het arbeidsloon minstens gelijk is
aan de waarde van de arbeidskracht. De gewelddadige verlaging van het arbeidsloon beneden die
waarde speelt in de praktijk echter een té belangrijke rol om daarbij niet een ogenblik stil te staan.
Door deze verlaging wordt in feite het noodzakelijke consumptiefonds van de arbeider binnen
bepaalde grenzen omgezet in een accumulatiefonds van het kapitaal.
‘Arbeidslonen,’ zegt J. St. Mill, ‘bezitten geen productiviteit; zij zijn de prijs van een productieve
kracht. Zij dragen, behalve de arbeid zelf, net zo min bij tot de warenproductie als de prijs van de
machinerie. Zou men arbeid kunnen krijgen zonder het te kopen, dan zouden arbeidslonen overbodig
zijn.’[49] Maar wanneer arbeiders van lucht zouden kunnen leven, dan zouden zij tegen
geen enkele prijs te koop zijn. Het verwerven van arbeiders zonder kosten is dus een grens in mathematische
zin: steeds onbereikbaar, hoewel steeds te benaderen. Het is de onafgebroken tendentie
van het kapitaal om de arbeidslonen te verlagen tot dit nulpunt. Een vaak door mij geciteerd
schrijver uit de achttiende eeuw, de auteur van de Essay on Trade and Commerce, onthult slechts
het diepste zielsgeheim van het Engelse kapitaal wanneer hij de verlaging van het Engelse arbeidsloon
tot het Franse en Hollandse niveau verklaart tot de historische levenstaak van
Engeland.[50] Op naïeve wijze zegt hij onder meer: ‘Wanneer echter onze armen (kunstterm voor
arbeiders -M.) in weelde willen leven. . . dan moet hun arbeid natuurlijk wel duur zijn. . . Men
beschouwe slechts de ergerlijke hoeveelheid overtolligheden, die onze fabrieksarbeiders consumeren
zoals brandewijn, jenever, thee, suiker, buitenlands fruit, sterk bier, gedrukt linnen, snoepgoed,
rookwaren, enzovoort.’[51] Hij citeert het geschrift van een fabrikant uit Northamptonshire,
die met een naar de hemel loensende blik jammert: ‘In Frankrijk is de arbeid een derde
goedkoper dan in Engeland; want de Franse armen werken hard en voeden en kleden zich karig.
Hun belangrijkste voedsel bestaat uit brood, fruit, kruiden, wortelen en gedroogde vis; want zij
eten zelden vlees en, wanneer het graan duur is, zeer weinig brood.’[52] ‘Waar,’ zo gaat de essayist
verder, ‘nog bij komt dat hun drank bestaat uit water en ander slap vocht, zodat zij werkelijk
verbazend weinig geld uitgeven. . . Ongetwijfeld is een dergelijke toestand niet gemakkelijk te
bereiken, maar dat het mogelijk is wordt op treffende wijze bewezen door het voorbeeld in Frankrijk
en Holland.’[53] Twintig jaar later volgde een Amerikaanse praatjesmaker, de tot baron verklaarde
Yankee Benjamin Thomson (alias Count Rumford) met groot welbehagen voor God en de
mensheid dezelfde filantropische gedachte. Zijn Essays vormen een kookboek met allerlei soorten
recepten om de arbeiders surrogaten in plaats van de dure, normale voeding voor te zetten.
Een bijzonder geslaagd recept van deze zonderlinge ‘filosoof’ luidt als volgt: ‘Vijf pond gerst,
vijf pond maïs, voor 3d. haringen, 1d. zout, 1d. azijn, 2d. peper en kruiden — totaal van 20 3 / 4 d.,
levert een soep voor 64 personen en met de gemiddelde prijs van graan kunnen de kosten tot 1 /
4d. per portie worden verminderd.’[54] Met de vooruitgang van de kapitalistische productie heeft
de warenvervalsing de idealen van Thomson overbodig gemaakt.[55]