Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

gelukken veroorzaakt. . . Ofschoon het reinigen dagelijks gebeurt, wordt gewoonlijk de zaterdag
bestemd voor een grondige schoonmaakbeurt van de machines en in de meeste gevallen geschiedt
dit als de machines nog lopen. . . Het is een onbetaald karwei en de arbeiders proberen dan ook
zo snel mogelijk hiermee klaar te komen. Daarom is het aantal ongelukken op vrijdag en zeer in
het bijzonder op zaterdag veel groter dan op de overige werkdagen. Het aantal ongelukken op
vrijdag is ongeveer 12 % groter dan het gemiddelde aantal ongelukken van de eerste vier werkdagen
en op zaterdag is het aantal ongelukken 25 % groter dan het gemiddelde aantal in de vijf
voorafgaande dagen; houdt men er echter rekening mee dat de fabrieksdag op zaterdag slechts
7 1 / 2 uur duurt en op de overige werkdagen 10 1 / 2 uur, dan stijgt dit percentage boven de 65.’ Re-
ports of Inspectors of Factories, October 31, 1866, London, 1867, pp. 9, 15-17.
[191] In de eerste afdeling van Boek III zal ik ingaan op de in de laatste tijd door de Engelse fabrikanten
gevoerde veldtocht tegen de clausules uit de Fabriekswet, die gericht zijn op bescherming
van de ledematen der arbeiders tegen levensgevaarlijke machines. Hier volsta ik met een
citaat uit een officieel rapport van fabrieksinspecteur Leonhard Horner: ‘Ik heb fabrikanten met
een onvergeeflijke lichtzinnigheid horen spreken over enkele ongelukken, bijvoorbeeld dat het
verlies van een vinger slechts een kleinigheid was. Het leven en de vooruitzichten van een arbeider
zijn zo zeer van zijn vingers afhankelijk, dat een dergelijk verlies een uiterst ernstige gebeurtenis
voor hem is. Wanneer ik een dergelijk onnadenkend geklets hoor, stel ik de volgende vraag:
Stel dat u een extra arbeider nodig hebt en dat zich twee arbeiders melden, die in ieder opzicht
even bekwaam zijn, behalve dat de één een duim of wijsvinger mist; welke zou u dan kiezen? Zij
aarzelen nooit een ogenblik bij hun keuze van de arbeider, die al zijn vingers bezit. . . Deze heren
fabrikanten hebben onjuiste vooroordelen tegen hetgeen zij pseudo-filantropische wetgeving
noemen.’ Reports of Inspectors of Factories, October 31, 1855, [6/7]. Deze heren zijn ‘slimme
lieden’ en dwepen niet voor niets met de opstand der slavenhouders!
[192] In de fabrieken, die het langste onderworpen zijn geweest aan de fabriekswet met haar gedwongen
beperking van arbeidstijd en met haar overige regelingen, zijn vele vroegere misstanden
verdwenen. De verbetering van de machines zelf vereist op een zeker punt een ‘verbeterde constructie
van de fabrieksgebouwen’, welke de arbeiders ten goede komt. Vergelijk: Reports of Inspectors
of Factories, October 31, 1863, p. 109.
[193] Zie bijvoorbeeld: John Houghton, Husbandry and Trade Improved (London, 1727), The
Advantages of the East Indian Trade (1720) en John Bellers, t.a.p. ‘De patroons en de arbeiders
staan, ongelukkigerwijs, voortdurend met elkaar op voet van oorlog. Het is onveranderlijk het
doel van de patroon om het werk zo goedkoop mogelijk gedaan te krijgen en zij laten geen middel
ongebruikt om dit doel te bereiken, terwijl de arbeiders eveneens geen gelegenheid voorbij
laten gaan om de patroons te dwingen met hun hogere eisen in te stemmen.’ An Inquiry into the
Causes of the present high Prices of Provisions, 1767, pp. 61-62. De schrijver, de eerwaarde Nathaniel
Forster, staat geheel aan de kant van de arbeiders.
[194] De Bandmühle is in Duitsland uitgevonden. In een geschrift, dat in 1636 in Venetië verscheen,
schrijft de Italiaanse abbé Lancellotti: ‘Ongeveer vijftig jaar geleden (L. schreef dit in
1629-M.) heeft Anton Müller uit Danzig in die stad een zeer kunstige machine gezien, welke in
één keer 4 tot 6 weefsels vervaardigt; maar aangezien het stadsbestuur bang was dat door deze
uitvinding een groot aantal arbeiders tot de bedelstaf zouden worden gebracht, heeft men de uitvinding
verboden en de uitvinder in het geheim laten wurgen of verdrinken.’ In Leiden werd deze
machine voor het eerst in 1629 gebruikt. Door de oproeren der passementwerkers werd de overheid
aanvankelijk gedwongen de machine te verbieden; door verschillende verordeningen (1623,