Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

de maatschappelijke arbeidsverdeling zijn geïsoleerd zodat elk van hen zelfstandig een waar produceert,
maar toch als fasen van hetzelfde, gemeenschappelijke proces met elkaar verbonden zijn.
Zo maakte de machinale spinnerij de machinale weverij noodzakelijk en samen veroorzaakten
deze twee de mechanisch-chemische revolutie in de blekerij, drukkerij en ververij. Op dezelfde
wijze leidde anderzijds de revolutie in de katoenspinnerij tot de uitvinding van de gin, een apparaat
om de katoenvezels te scheiden van het zaad; pas hierdoor kon de katoenproductie de noodzakelijke
grote schaal bereiken.[104] De omwenteling van de productiewijze in industrie en landbouw
maakte vooral echter ook een revolutie noodzakelijk in de algemene voorwaarden van het
maatschappelijk productieproces, in de communicatie- en transportmiddelen. De communicatie-
en transportmiddelen van een samenleving, waarvan de pivot (spil) — om eens een uitdrukking
van Fourrier te gebruiken — werd gevormd door de kleine landbouw met de daarbij behorende
huisindustrie en het stedelijk handwerk, was volstrekt ontoereikend in de manufactuurperiode
met haar grotere maatschappelijke arbeidsverdeling, haar concentratie van arbeidsmiddelen en
arbeiders en haar koloniale markten; zij ondergingen dan ook inderdaad een revolutie. Op analoge
wijze werden de transport- en communicatiemiddelen uit de manufactuurperiode spoedig een
ondraaglijke belemmering voor de grootindustrie met haar koortsachtige productiesnelheid, haar
massale productie, haar onophoudelijke verplaatsing van kapitaal en arbeid uit de ene productiesfeer
naar de andere en met de door haar tot stand gebrachte wereldwijde samenhang der markten.
Derhalve werd, afgezien nog van een totale omwenteling in de bouw van zeilschepen, het communicatie-
en transportwezen door een systeem van stoomschepen voor de binnenvaart en voor
de zeevaart, spoorwegen en telegraaf aangepast bij de productiewijze van de grootindustrie. Maar
de geweldige massa’s ijzer, die men nu moest smeden, lassen, snijden, boren en vormen, vereisten
machines van zulk een enorme omvang, die de machinebouw van de manufactuur niet in staat
was te produceren.
De grootindustrie moest zich dus eerst meester maken van het haar typerende productiemiddel,
de machine zelf, en met machines machines produceren. Pas op deze manier legde zij haar eigen
adequate basis en kon ze haar eigen baas worden. Met de groei van het machinale bedrijf in het
eerste kwart van de negentiende eeuw maakte de industrie zich inderdaad langzamerhand meester
van de fabricage van de werktuigmachine. Maar pas in de laatste vijfentwintig jaar veroorzaakten
de enorme aanleg van spoorwegen en de zeevaart met stoomschepen de bouw van de cyclopische
machines, die nodig zijn voor de constructie van de primaire motoren.
De meest essentiële productievoorwaarde voor de vervaardiging van machines door machines
was de beschikking over machines voor de aandrijving, die iedere gewenste kracht kon leveren
en tegelijkertijd tóch onder controle kon worden gebracht. Een dergelijke machine was reeds
aanwezig in de vorm van de stoommachine. Maar bovendien moest men in staat zijn de voor de
afzonderlijke machinedelen noodzakelijke zuiver geometrische vormen (zoals rechte lijnen, vlakken,
cirkels, cilinders, kegels en bollen) te maken. In het begin van de negentiende eeuw loste
Henry Maudsley dit probleem op met zijn uitvinding van de slide rest, die spoedig automatisch
werd en in gewijzigde vorm behalve bij de draaibank, waarvoor de slide rest oorspronkelijk was
gemaakt, ook bij andere constructiemachines werd gebruikt. Dit mechanische toestel vervangt
niet een bepaald werktuig, maar de menselijke hand zelf door het te bewerken materiaal (bijvoorbeeld
ijzer) te leiden, in te stellen, in een bepaalde hoek tegen de snij-instrumenten aan te houden,
enzovoort. Zo slaagde men er in de geometrische vormen van de afzonderlijke machinedelen ‘te