Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

Onder de tot dusver veronderstelde, voor de arbeiders gunstige accumulatievoorwaarden neemt
hun afhankelijkheid van het kapitaal verdraaglijke of, zoals Eden schrijft, ‘gemakkelijke en milde’
vormen aan. In plaats van met de groei van het kapitaal intensiever te worden, wordt deze afhankelijkheidsverhouding
nu alleen maar extensiever, dat wil zeggen het terrein van uitbuiting en
heerschappij door het kapitaal breidt zich alleen uit met de vergroting van het kapitaal en met het
aantal onderdanen van het kapitaal. Van hun eigen groeiend en in steeds grotere mate in additioneel
kapitaal omgezette meerproduct stroomt een groter deel naar hen terug in de vorm van betaalmiddelen,
zodat zij het terrein van hun genoegens kunnen uitbreiden, hun consumptiefonds
voor kleren, meubelen, enzovoort, kunnen vergroten en een klein reservefonds aan geld kunnen
vormen. Maar zomin betere kleding, voeding en behandeling en een groter zakgeld de afhankelijkheid
en de uitbuiting van de slaaf kan opheffen, evenmin wordt op deze wijze een einde gemaakt
aan de afhankelijkheid en de uitbuiting van de loonarbeider. Een stijgende prijs van de arbeid
ten gevolge van de accumulatie van het kapitaal betekent in feite slechts dat de lengte en het
gewicht van de gouden ketting, die de loonarbeider reeds voor zichzelf heeft gesmeed, een geringere
spanning kan verdragen. Bij de controversen over dit onderwerp heeft men meestal het
voornaamste over het hoofd gezien, namelijk de kenmerkende eigenschappen van de kapitalistische
productie. Arbeidskracht wordt hier niet gekocht om door middel van de dienst of van het
product van de arbeid de persoonlijke behoeften van de koper te bevredigen. Het doel van de koper
van arbeid is vergroting van zijn kapitaal, productie van waren die meer arbeid bevatten dan
hij betaalt, dus een waardedeel bevatten dat hem niets kost en dat desondanks bij de verkoop van
de waren wordt gerealiseerd. Productie van meerwaarde of winstmakerij is de absolute wet van
deze productiewijze. De arbeidskracht is slechts verkoopbaar voor zover deze de productiemiddelen
als kapitaal in stand houdt, de eigen waarde als kapitaal reproduceert en in de vorm van onbetaalde
arbeid een bron vormt voor additioneel kapitaal.[76] De voorwaarden voor de verkoop van
arbeidskracht, onverschillig of deze meer of minder gunstig zijn voor de arbeider, omvatten dus
de noodzaak van de steeds herhaalde wederverkoop en de steeds grotere reproductie van de rijkdom
als kapitaal. Zoals we hebben gezien zit in de aard van het arbeidsloon zélf de voorwaarde
opgesloten dat de arbeider altijd een bepaalde hoeveelheid onbetaalde arbeid verricht. Geheel afgezien
van de omstandigheid dat het arbeidsloon kan stijgen bij een daling van de prijs van de
arbeid, enzovoort, betekent de stijging van het arbeidsloon in het beste geval slechts een kwantitatieve
daling van de hoeveelheid onbetaalde arbeid, die de arbeider moet presteren. Deze daling
kan zich nooit doorzetten tot het punt, waarop het systeem zelf wordt bedreigd. Afgezien van gewelddadige
conflicten over de loonvoet — en Adam Smith heeft reeds aangetoond dat in het algemeen
bij dergelijke conflicten de patroon altijd de baas blijft — impliceert een uit de accumulatie
van het kapitaal voortvloeiende stijging van de prijs van de arbeid het volgende alternatief:
De ene mogelijkheid is dat de prijs van de arbeid blijft stijgen, omdat deze stijging de voortgang
der accumulatie niet stoort. Hierin zit niets verwonderlijks, want, zo schrijft Adam Smith, ‘zelfs
bij gedaalde winsten worden de kapitalen nog groter; zij nemen zelfs sneller toe dan voorheen. . .
In het algemeen groeit een groot kapitaal bij een kleine winst sneller dan een klein kapitaal bij
een grote winst’ (t.a.p., II, p. 189). In dit geval is het duidelijk dat een vermindering van de onbetaalde
arbeid de versterking van de heerschappij van het kapitaal geenszins beïnvloedt. — Of, en
dit is de andere mogelijkheid, de accumulatie wordt vertraagd ten gevolge van de stijgende prijs
van de arbeid, omdat de prikkel tot winst afstompt. De accumulatie neemt af. Maar met deze afneming
van de accumulatie verdwijnt de oorzaak van die afneming, namelijk de wanverhouding
tussen kapitaal en voor uitbuiting beschikbare arbeidskracht. Het mechanisme van het kapitalisti-