Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

een voorbeeld van een der beste groepen van onze landgenoten, die door uiterlijke omstandigheden
van behuizing en woonwijken vaak zijn gezonken tot een vrijwel barbaarse ontaarding.’[125]
Ten gevolge van de op- en neergaande bewegingen van kapitaal en arbeid kan de woningtoestand
in een fabrieksstad vandaag dragelijk zijn en morgen afschuwelijk worden. Of het stadsbestuur
kan ten slotte hebben besloten om de ergste misstanden uit de weg te ruimen, terwijl morgen een
sprinkhanenzwerm van haveloze Ieren of verkommerde Engelse landarbeiders neerstrijkt. Ze
worden weggestopt in kelders en op zolders of men verandert fatsoenlijke arbeiderswoningen in
logies, waarvan de bewoners even snel wisselen als de inkwartiering gedurende de Dertigjarige
Oorlog. Bradford is hiervan een voorbeeld. Daar waren de heren stadsbestuurders juist bezig met
stedelijke hervormingen. Bovendien waren in 1861 nog 1.751 huizen onbewoond. Toen kwam
een opleving van de handel, waarover de halfzachte liberale heer Forster, vriend der negers, onlangs
zo aardig gebeuzeld heeft. En met de opleving kwam natuurlijk een overstroming van golven
van het steeds bewegende ‘reserveleger’ of de ‘relatieve overbevolking’. De meest afschuwelijke
kelderwoningen en kamers, die op de lijst stonden welke dr. Hunter kreeg van een agent van
een verzekeringsmaatschappij,[126] werden meestal bewoond door goedbetaalde arbeiders. Zij
verklaarden liever voor betere woningen te willen betalen indien deze te krijgen waren. Ondertussen
verslonsden en verziekten zij met man en muis, terwijl de halfzachte liberale Forster, lid
van het parlement, tranen vergiet over de zegeningen van de vrijhandel en over de winsten van de
eminente lieden uit Bradford, die in kamgaren doen. In het rapport van 5 september 1865 schrijft
dr. Bell, een der armendokters uit Bradford, dat de vreselijke sterfte aan koortsziekten in zijn district
te wijten is aan de woningtoestanden: ‘In een kelder met een inhoud van 1.500 kubieke voet
wonen tien personen. . . De Vincent Street, Green Aire Place en de Leys staan 223 huizen met
1.450 bewoners, 435 bedden en 36 privaten. . . Elk bed — en daaronder versta ik iedere bundel
smerige lompen of een handvol houtkrullen — wordt door gemiddeld 3,3 personen beslapen,
vaak door vier of zes personen. Velen slapen zonder bed op de grond met hun kleren aan, jonge
mannen en vrouwen, getrouwd en ongetrouwd, alles door elkaar. Is het nodig hieraan toe te voegen
dat deze behuizingen meestal donkere, vochtige, smerige stinkholen zijn, absoluut ongeschikt
om te dienen als woning voor mensen? Het zijn de centra, vanwaar ziekten en dood worden verspreid,
ook onder de betergestelden, die hebben toegestaan dat deze pestbuilen in ons midden
woekeren.’[127]
Bristol neemt na Londen de derde plaats in wat betreft deze woningellende. ‘Hier, in een der rijkste
steden van Europa, vinden we de grootste overvloed van naakte armoede en huiselijke
ellende.’[128]
c. Rondtrekkende arbeiders
We zullen ons nu bezighouden met dat deel van de bevolking, dat oorspronkelijk afkomstig is van
het platteland, maar wier arbeid voornamelijk op het terrein van de industrie ligt. Zij vormen de
lichte infanterie van het kapitaal, dat hen al naar gelang de behoeften nu eens hier, dan weer elders
gebruikt. Wanneer zij zich niet op weg bevinden, dan ‘kamperen’ ze. De arbeid van rondtrekkende
arbeiders wordt gebruikt voor verschillende bouw- en draineringswerkzaamheden,
vervaardiging van bakstenen, kalkbranden, aanleg van spoorwegen, enzovoort. Zij importeren
een bewegende haard van pestilentie in de omgeving van de plaatsen waar zij hun kamp opslaan:
pokken, tyfus, cholera, roodvonk, enzovoort.[129] Bij ondernemingen, waarin een aanzienlijk