Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

goed begrepen, zoals men bijvoorbeeld bij Ricardo kan zien. Ricardo zegt bijvoorbeeld dat ongeacht
de wijziging in de productiviteit ‘een miljoen mensen in de fabrieken altijd dezelfde waarde
voortbrengen’. Dit is juist wanneer de lengte en de intensiteit van de arbeid gegeven is. Maar - en
dit ziet Ricardo bij enkele van zijn conclusies over het hoofd - dit neemt niet weg dat een miljoen
mensen bij een ongelijke arbeidsproductiviteit zeer verschillende hoeveelheden productiemiddelen
in product omzetten en daardoor in dit product zeer verschillende hoeveelheden waarde in
stand houden, die dus sterk afwijken van de door hen geleverde productenwaarde. Tussen twee
haakjes: Ricardo heeft aan de hand van dit voorbeeld vergeefs getracht J. B. Say het onderscheid
duidelijk te maken tussen gebruikswaarde (die hij hier wealth, materiële rijkdom noemt) en ruilwaarde.
Say antwoordt: ‘Wat betreft de door de heer Ricardo opgeworpen moeilijkheid dat door
betere methodes een miljoen mensen twee, drie keer zoveel rijkdom kunnen produceren zonder
meer waarde te produceren, deze moeilijkheid bestaat niet wanneer men, zoals het behoort, de
productie beschouwt als een ruil, waarbij men de productieve diensten van zijn arbeid, van de
grond en van zijn kapitaal geeft om producten te verkrijgen. Het is door middel van deze productieve
diensten, dat wij alle producten, die op de wereld bestaan, verwerven. Welnu. . . wij zijn des
te rijker, onze productieve diensten bezitten meer waarde, naarmate zij in de ruil, die men productie
noemt, een grotere hoeveelheid nuttige zaken leveren.’ J. B. Say, Lettres à M. Malthus, Paris,
1820, pp. 168-169. De moeilijkheid - welke voor hem en niet voor Ricardo bestaat - die Say wil
verklaren is deze: waarom neemt de waarde van de gebruikswaarden niet toe wanneer hun kwantiteit
ten gevolge van een gestegen arbeidsproductiviteit wel toeneemt? Antwoord: de moeilijkheid
wordt opgelost door gebruikswaarde naar believen ruilwaarde te noemen. Ruilwaarde is iets,
dat op de een of andere wijze samenhangt met de ruil. Men noemt dus de productie een ‘ruil’ van
arbeid en productiemiddelen tegen product en het is zo klaar als een klontje dat men meer ruilwaarde
krijgt naarmate de productie meer gebruikswaarde levert. Met andere woorden: des te
meer gebruikswaarde, bijvoorbeeld kousen, een arbeidsdag de kousenfabrikant levert, des te rijker
hij is aan kousen. Plotseling komt Say echter op het idee dat ‘met een grotere hoeveelheid’
kousen de ‘prijs’ (die natuurlijk niets te maken heeft met de ruilwaarde) daalt, ‘omdat de concurrentie
hen (de producenten) dwingt de producten af te staan tegen hetgeen zij kosten’. Maar,
wanneer de kapitalist de waren verkoopt tegen de prijs die zij hem kosten, waar komt dan de
winst vandaan? Maar dat doet er niets toe. Say verklaart dat ten gevolge van de gestegen productiviteit
iedereen voor hetzelfde equivalent nu twee in plaats van vroeger één paar kousen, enzovoort,
krijgt. De conclusie, waartoe hij komt, is precies de zin van Ricardo, die hij wilde weerleggen.
Na deze enorme geestelijke inspanning voegt hij Malthus triomfantelijk de woorden toe:
‘Dit, mijnheer, is de goed sluitende doctrine zonder welke het volgens mij onmogelijk is tot een
verklaring te komen van de grootste moeilijkheden van de economie en in het bijzonder van het
probleem, hoe het mogelijk is dat een volk rijker is wanneer zijn producten in waarde dalen ondanks
het feit dat rijkdom waarde is.’ T.a.p., p. 170. Een Engelse econoom maakt over dergelijke
kunststukjes in de Lettres van Say de volgende opmerking: ‘Deze geaffecteerde manier van spreken
is eigenlijk alles wat de heer Say zijn doctrine wenst te noemen en hij geeft Malthus met
klem in overweging deze in Hertford te doceren zoals dat reeds “in verschillende delen van Europa”
gebeurt. Hij schrijft: “Wanneer u iets van een paradox in deze beweringen vindt kijk dan naar
de dingen die zij uitdrukken en ik waag het te veronderstellen dat zij u zeer eenvoudig en zeer
redelijk zullen voorkomen.” Zonder enige twijfel en volgens hetzelfde proces zullen deze beweringen
alles blijken te zijn, behalve oorspronkelijk of belangrijk.’ An Inquiry into those Principles
respecting the Nature of Demand etc., p. 110.
[61] MacCulloch had reeds patent genomen op ‘loon voor vroegere arbeid’ lang voordat Senior