Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

een nevenbedrijf van een smid, een molenaar of een winkelier.’[264] Waar blijft onder dergelijke
snaken het ‘terrein van onthouding’ voor de kapitalisten?
De grote aantrekkelijkheid van de kapitalistische productie bestaat hieruit, dat zij niet alleen
voortdurend loonarbeiders als loonarbeiders reproduceert, maar — in verhouding tot de accumulatie
van het kapitaal — steeds een relatieve overbevolking van loonarbeiders voortbrengt. Zo
wordt de wet van vraag en aanbod van arbeid in het goede spoor gehouden, blijven de loonschommelingen
binnen de voor de kapitalistische exploitatie gunstige perken en wordt ten slotte
de zo onontbeerlijke, maatschappelijke afhankelijkheid der arbeiders van de kapitalisten gegarandeerd.
Een absolute verhouding van afhankelijkheid, waar de econoom thuis, in het moederland,
zoetsappig omheen kan liegen en die hij kan voorstellen als een verhouding van een vrij contract
tussen kopers en verkopers, tussen gelijke, onafhankelijke warenbezitters: bezitters van de waar
kapitaal en bezitters van de waar arbeid. Maar in de koloniën valt de schone illusie in duigen. De
absolute bevolking groeit hier veel sneller dan in het moederland, doordat vele arbeiders volwassen
in de koloniale wereld aankomen, en toch is de arbeidsmarkt steeds te krap. De wet van vraag
en aanbod van arbeid valt in duigen. Aan de ene kant werpt de oude wereld voortdurend kapitaal
naar binnen, dat op exploitatie belust is en begerig is naar onthouding, aan de andere kant stuit de
regelmatige reproductie van loonarbeiders als loonarbeiders op de onbehoorlijkste en gedeeltelijk
onoverkomelijke hindernissen. En dat geldt wel helemaal voor de in verhouding tot de accumulatie
van het kapitaal overtollige loonarbeiders! De loonarbeider van vandaag wordt morgen een
onafhankelijke, zelfstandige boer of ambachtsman. Hij verdwijnt van de arbeidsmarkt, maar —
niet in het armhuis. Deze voortdurende omzetting van loonarbeiders in onafhankelijke producenten
— die in plaats van voor het kapitaal voor zichzelf werken en in plaats van de heren kapitalisten
zichzelf verrijken — oefent op haar beurt een beslist schadelijke terugslag uit op de situatie
van de arbeidsmarkt. Niet alleen blijft de uitbuitingsgraad van de loonarbeider onfatsoenlijk laag,
maar de loonarbeider verliest bovendien mét de verhouding van afhankelijkheid ook het gevoel
van afhankelijkheid van de zich onthoudende kapitalist. Vandaar alle misstanden, die onze E. G.
Wakefield zo braaf, zo welsprekend en zo ontroerend afschildert.
Het aanbod van loonarbeid, klaagt hij, is noch bestendig, noch regelmatig, noch voldoende. Dit
aanbod ‘is steeds niet alleen te klein, maar ook onzeker’.[265] ‘Ofschoon het tussen arbeider en
kapitalist te verdelen product groot is, neemt de arbeider zulk een groot deel, dat hij snel een kapitalist
wordt. . . Daarentegen kunnen weinig personen, zelfs wanneer zij ongewoon lang leven,
grote hoeveelheden rijkdom accumuleren.’[266] De arbeiders staan het de kapitalisten gewoonweg
niet toe zich te onthouden van betaling van het grootste deel van hun arbeid. Evenmin helpt
het de kapitalist wanneer hij zo slim is met zijn eigen kapitaal ook zijn eigen loonarbeiders uit
Europa te importeren. ‘Zij houden spoedig op loonarbeiders te zijn, zij worden al gauw onafhankelijke
boeren of zelfs, op de arbeidsmarkt, concurrenten van hun oude patroons.’[267] Men begrijpt
hoe afschuwelijk dit is! De brave kapitalist heeft zijn eigen concurrent in levende lijve met
zijn eigen goede geld uit Europa geïmporteerd! Dat is toch het einde van alles! Geen wonder dat
Wakefield klaagt over het ontbreken van een verhouding van afhankelijkheid en van afhankelijkheidsgevoelens
van de loonarbeiders in de koloniën. Zijn leerling Merivale zegt dat wegens de
hoge lonen in de koloniën een hartstochtelijke begeerte bestaat naar goedkopere en meer onderdanige
arbeid, naar een klasse, aan welke de kapitalist de voorwaarden kan dicteren in plaats van
ze gedicteerd te krijgen. . . In de oude, beschaafde landen is de arbeider, hoewel vrij, krachtens de