Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

werk zetten zonder hen te laten samenwerken. De kapitalist betaalt dus de waarde van 100 zelfstandige
arbeidskrachten, maar hij betaalt niet de gecombineerde arbeidskracht van de 100 arbeidskrachten.
Als onafhankelijke personen zijnde arbeiders geïsoleerde personen, die wel met
hetzelfde kapitaal, maar niet met elkaar in een bepaalde relatie treden. Hun coöperatie begint pas
in het arbeidsproces, maar dan behoren zij zichzelf reeds niet meer toe. Door hun deelneming aan
dit proces zijn zij bij het kapitaal ingelijfd. Als samenwerkende personen, als leden van een werkend
organisme, vormen zij slechts een bijzondere bestaanswijze van het kapitaal. Het productieve
vermogen, dat de arbeider als maatschappelijke arbeider ontwikkelt, is dus productief vermogen
van het kapitaal. De maatschappelijke productiviteit van de arbeid ontwikkelt zich kosteloos
zodra de arbeider onder bepaalde voorwaarden wordt geplaatst en het is het kapitaal, dat hen onder
die voorwaarden plaatst. Omdat de maatschappelijke productiviteit van de arbeid het kapitaal
niets kost en omdat — anderzijds — deze productiviteit niet door de arbeider wordt ontwikkeld
voordat zijn arbeid zelf aan het kapitaal toebehoort, schijnt zij de productiviteit te zijn die het kapitaal
van nature bezit, zijn immanente productiviteit.
In de reuzenwerken van de oude Aziaten, Egyptenaren, Etrusken enzovoort, zien we hoe enorm
de werking van deze eenvoudige coöperatie is. ‘Het geschiedde in vervlogen tijden dat men in
deze Aziatische staten, na aan de civiele en militaire uitgaven te hebben voldaan, beschikte over
een surplus aan bestaansmiddelen, dat kon worden besteed aan werken van praal en nut. Hun
commando over de handen en armen van vrijwel de gehele niet-landbouwende bevolking en de
exclusieve beschikking van vorst en priesters over dit surplus boden hun de middelen tot constructie
van die machtige monumenten, waarmee zij het land vulden. . . Bij de verplaatsing van
de kolossale standbeelden en de enorme massa’s, waarvan het transport ons verbaasd doet staan,
werd op verkwistende wijze bijna uitsluitend menselijke arbeid gebruikt. Het aantal arbeiders en
de concentratie van hun inspanning waren voldoende. Zo zien we machtige koraalriffen uit de
diepten van de oceaan tot eilanden aaneengroeien en vasteland vormen, ondanks het feit dat iedere
afzonderlijke afzetting nietig, zwak en onaanzienlijk is. De niet-landbouwende arbeiders van
een Aziatische monarchie hebben behalve hun individuele lichamelijke inspanning weinig tot het
werk bij te dragen, maar hun aantal was hun kracht en de macht om aan deze massa’s leiding te
geven deed deze reuzenwerken ontstaan. Dergelijke ondernemingen werden mogelijk door de
concentratie in één hand, of in enkele handen, van de inkomsten, waarvan de arbeiders
leven.’[23] Deze macht van Aziatische en Egyptische vorsten, of Etruskische theocraten, enzovoort,
is in de moderne maatschappij overgegaan op de kapitalist, ongeacht of hij optreedt als individuele
kapitalist of — zoals in de naamloze vennootschap — als gecombineerde kapitalist.
De coöperatie in het arbeidsproces zoals we haar in het begin van de menselijke beschaving bij
de jagersvolken[23a] of bijvoorbeeld in de landbouw bij de Indische gemeenschappen gewoonlijk
aantreffen, berust enerzijds op het gemeenschappelijk bezit van de productievoorwaarden en anderzijds
op de omstandigheid dat de afzonderlijke mens zich nog even weinig heeft losgemaakt
van de navelstreng van de stam of de gemeenschap als de enkele bij van de bijenzwerm. Deze
twee dingen onderscheiden haar van de kapitalistische coöperatie. De sporadische toepassing van
coöperatie op grote schaal in de antieke wereld, in de middeleeuwen en in de moderne koloniën
steunt op directe verhoudingen van heerser en knecht, meestal op de slavernij. De kapitalistische
vorm daarentegen vooronderstelt van het begin af aan het bestaan van de vrije loonarbeider, die
zijn arbeidskracht aan het kapitaal verkoopt. Historisch ontwikkelt deze kapitalistische vorm zich
echter in tegenstelling tot het boerenbedrijf en tot het onafhankelijke handwerkbedrijf, ongeacht