Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

de onderwijzer zinloos verzwaart, ‘omdat hij de tijd, de gezondheid en de energie van de kinderen
niet alleen zinloos verspilt, maar ook rechtstreeks schade berokkent’.[300] Zoals we nauwkeurig
kunnen nagaan in de werken van Robert Owen ligt in het fabriekssysteem de kiem van het
toekomstige onderwijs, dat voor alle kinderen boven een bepaalde leeftijd productieve arbeid zal
koppelen aan onderwijs en gymnastiek, niet slechts als een methode om de maatschappelijke
productie te vergroten, maar als de enige methode van opvoeding tot veelzijdig ontwikkelde
mensen.
We hebben gezien dat de grootindustrie de arbeidsverdeling van de manufactuur, met haar levenslange
annexatie van de gehele mens aan een deelbewerking, technisch opheft, terwijl tegelijkertijd
de kapitalistische vorm van de grootindustrie deze arbeidsverdeling op nog wanstaltiger
wijze reproduceert. Dit geschiedt in de eigenlijke fabriek door verandering van de arbeider in een
zelfbewust aanhangsel van een deelmachine, overal elders gedeeltelijk door sporadisch gebruik
van machines en van machinearbeid,[301] gedeeltelijk door invoering van vrouwen- en kinderarbeid
en van ongeschoolde arbeid als nieuwe basis van de arbeidsverdeling. De tegenstrijdigheid
tussen de arbeidsverdeling van de manufactuur en het wezen van de grootindustrie manifesteert
zich op gewelddadige wijze, onder andere in de vreselijke omstandigheid dat een groot deel van
de kinderen, die werkzaam zijn in de moderne fabrieken en manufacturen, van kindsbeen af zijn
vastgeketend aan de meest eenvoudige bewerkingen en daar jaren lang worden uitgebuit, zonder
enig vak te leren, dat zij later in dezelfde manufactuur of fabriek kunnen beoefenen. In de Engelse
boekdrukkerijen bijvoorbeeld kende men vroeger een bij de oude manufactuur en het ambacht
passend systeem van overgang der leerlingen van eenvoudig naar moeilijk werk. Zij volgden een
leergang totdat ze volwaardige drukkers waren. Het behoorde tot hun ambacht om te kunnen lezen
en schrijven. Met de invoering van de drukmachine veranderde dit allemaal. Deze machine
gebruikt twee soorten arbeiders: een volwassen arbeider, die toezicht houdt op de machine, en
machine jongens, gewoonlijk in de leeftijd van 11 tot 17 jaar, die niets anders te doen hebben dan
een vel papier in de machine te steken of er een gedrukt vel papier uit te halen. Deze moeizame
arbeid verrichten zij, in het bijzonder in Londen, 14, 15, 16 uur onafgebroken gedurende enkele
dagen per week en vaak 36 uur achtereen met slechts twee uur aan onderbreking voor eten en
slapen![302] De meesten van deze jongens kunnen niet lezen en het zijn doorgaans totaal verwilderde,
vreemde schepsels. ‘Om werk te kunnen verrichten, hebben zij geen enkele vorm van
geestelijke ontwikkeling nodig; zij hebben weinig gelegenheid om een vak te leren en nog minder
om hun vermogen tot oordelen te ontwikkelen; hun loon, ofschoon tamelijk hoog voor jongens,
stijgt niet met hun leeftijd en het grootste deel van deze jongens maakt geen kans ooit de beter
betaalde en meer verantwoordelijke functie van machineopzichter te krijgen, omdat voor iedere
machine slechts één opzichter en vaak vier jongens nodig zijn.’[303] Zodra zij voor hun kinderlijke
arbeid te oud worden, op z’n laatst op hun zeventiende jaar, worden zij door de drukkerij
ontslagen. Zij worden rekruten voor de misdaad. Pogingen voor hen elders werk te vinden stuiten
af op hun onwetendheid, hun ruwheid en hun lichamelijke en geestelijke verdorvenheid.
Hetgeen voor de arbeidsverdeling van de manufactuur binnen de werkplaats geldt, geldt ook voor
de arbeidsverdeling binnen de maatschappij. Zolang ambacht en manufactuur de algemene basis
vormen van de maatschappelijke productie, is de onderwerping van de producent aan één enkele
productietak, het uiteenrukken van de oorspronkelijke verscheidenheid van zijn bezigheden,[304]
een noodzakelijk element van de ontwikkeling. Op deze basis bepaalt de ervaring voor iedere afzonderlijke
productietak de passende technische gedaante, wordt deze gedaante langzaam geper-