Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

Indien arbeiders in het geheel niet direct kunnen samenwerken zonder bij elkaar te zijn, dus hun
opeenhoping in een bepaalde ruimte voorwaarde is voor hun coöperatie, kunnen arbeiders niet
samenwerken zonder dat hetzelfde kapitaal, dezelfde kapitalist, hen gelijktijdig aan het werk zet,
dus hun arbeidskracht gelijktijdig koopt. Derhalve moet de totale waarde van deze arbeidskrachten
of de som van de lonen der arbeiders per dag, per week, enzovoort, al in de zak van de kapitalist
aanwezig zijn voordat de arbeidskrachten zelf in het productieproces worden verenigd. De
betaling van 300 arbeiders ineens, ook al is het maar voor één dag, vereist meer voorschot van
kapitaal dan wekelijkse betalingen aan weinig arbeiders gedurende een half jaar. Het aantal samenwerkende
arbeiders of de schaal van coöperatie is dus in de eerste plaats afhankelijk van de
grootte van het kapitaal, dat de enkele kapitaalbezitter kan besteden aan de aankoop van arbeidskracht,
dat wil zeggen de mate waarin de enkele kapitalist beschikt over de bestaansmiddelen van
vele arbeiders.
En met het constante kapitaal is het net als met het variabele kapitaal gesteld. De uitgaven voor
grondstoffen bijvoorbeeld zijn 30 keer zo groot voor de enkele kapitalist, die 300 arbeiders aan
het werk heeft, als voor elk van de 30 kapitalisten, die ieder 10 arbeiders aan het werk hebben.
Weliswaar nemen waarde en hoeveelheid der gemeenschappelijk gebruikte arbeidsmiddelen niet
in dezelfde mate toe als het aantal aan het werk gezette arbeiders, maar zij nemen in ieder geval
aanzienlijk toe. De concentratie van grotere hoeveelheden productiemiddelen in handen van de
individuele kapitalist is dus een materiële voorwaarde voor de coöperatie van loonarbeiders en de
omvang van de coöperatie of productieschaal is dus afhankelijk van de mate van deze concentratie.
Oorspronkelijk bleek een bepaalde minimale grootte van het individuele kapitaal noodzakelijk
opdat het aantal gelijktijdig uitgebuite arbeiders en dus de hoeveelheid geproduceerde meerwaarde
voldoende zou zijn om de gebruiker van de arbeid te ontslaan van de noodzaak met zijn handen
te werken, om van een kleine meester een kapitalist te maken en zodoende formeel de kapitaalverhouding
te scheppen. Nu zien we dat deze minimale grootte van het individuele kapitaal
een materiële voorwaarde is voor de omzetting van vele versnipperde en van elkaar onafhankelijke,
afzonderlijke arbeidsprocessen in een gecombineerd maatschappelijk arbeidsproces.
Evenzo bleek oorspronkelijk het commando van het kapitaal over de arbeid slechts het formele
gevolg te zijn van de omstandigheid dat de arbeider in plaats van voor zichzelf te werken voor de
kapitalist en dus onder de kapitalist werkt. Met de coöperatie van vele loonarbeiders ontwikkelt
het commando van het kapitaal zich tot een eis voor de uitvoering van het arbeidsproces zelf, tot
een werkelijke productievoorwaarde. Het bevel van de kapitalist op het productieterrein wordt nu
even onontbeerlijk als het bevel van de generaal op het slagveld.
Alle directe maatschappelijke of gemeenschappelijke arbeid op grotere schaal heeft min of meer
behoefte aan leiding, die zorg draagt voor de harmonie tussen de afzonderlijke activiteiten en die
de algemene functies uitoefent, welke voortvloeien uit de beweging van het totale productieve
apparaat ter onderscheiding van de beweging van zijn zelfstandige organen. Een alleen spelend
violist dirigeert zichzelf, een orkest heeft een dirigent nodig. Deze functie van leiding, toezicht en
coördinatie wordt de functie van het kapitaal zodra de aan hem ondergeschikte arbeid coöperatief
wordt. Als specifieke functie van het kapitaal krijgt deze leidinggevende functie specifieke kenmerken.