Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

wel is ook de positie van deze detailarbeiders, die wel thuis maar toch voor een kapitalist werken,
totaal anders dan die van de zelfstandige ambachtslieden, die voor hun eigen klanten werken.[33]
De tweede soort manufactuur, de ontplooide vorm, brengt producten voort, die samenhangende
ontwikkelingsstadia, een reeks van op elkaar volgende bewerkingen, doorlopen; bijvoorbeeld de
draad in de speldenmanufactuur, die door de handen van 72, zelfs van 92 bijzondere deelarbeiders
gaat.
Voor zover een dergelijke manufactuur ambachten combineert, die oorspronkelijk gescheiden waren,
verkleint zij de ruimtelijke scheiding tussen de bijzondere productiefasen van het product. De
tijd, nodig voor de overgang van het ene stadium naar het andere, wordt verkort, evenals de arbeid
waardoor die overgang tot stand wordt gebracht.[34] Vergeleken met het ambacht wordt dus
aan productief vermogen gewonnen en deze winst vloeit voort uit het algemeen coöperatieve karakter
van de manufactuur. Aan de andere kant brengt het principe van de arbeidsverdeling —
typerend voor de manufactuur — een isolering met zich mee van de verschillende productiefasen,
die als even zovele ambachtelijke deelbewerkingen tegenover elkaar zelfstandig worden gemaakt.
Het tot stand brengen en het in stand houden van de samenhang tussen de geïsoleerde functies
maakt een voortdurend transport van het product van de één naar de andere en van het ene proces
naar het andere noodzakelijk. Bezien vanuit het standpunt der grootindustrie is dit een typerende,
kostbare en aan het principe van de manufactuur immanente beperking.[35]
Beschouwt men een bepaalde hoeveelheid grondstof, bijvoorbeeld lompen in de papiermanufactuur
of ijzerdraad in de speldenmanufactuur, dan ziet men deze grondstof via de handen der verschillende
deelarbeiders een chronologische reeks van productiefasen doorlopen totdat de eindvorm
bereikt is. Beschouwt men daarentegen de werkplaats als één geheel, dan bevindt de grondstof
zich gelijktijdig in alle productiefasen. Met een deel van zijn vele, van werktuigen voorziene
handen trekt de uit deelarbeiders bestaande totaalarbeider de draad, terwijl hij tegelijkertijd met
andere handen en werktuigen de draad rekt, met weer andere snijdt, punt, enzovoort. De verschillende
stadia zijn veranderd van een chronologisch na-elkaar in een ruimtelijk naast-elkaar. Vandaar
de levering van meer afgewerkte waren in dezelfde tijdruimte.[36] Deze gelijktijdigheid
vloeit weliswaar voort uit de algemene coöperatieve vorm van het proces als geheel, maar het is
niet zo, dat de manufactuur de voorwaarden van de coöperatie aantreft, doch de manufactuur
schept die voorwaarden ten dele ook door de splitsing van de ambachtelijke activiteit. Aan de andere
kant bereikt de manufactuur deze maatschappelijke organisatie van het arbeidsproces alleen
maar door het vastklinken van dezelfde arbeider aan dezelfde deelarbeid.
Aangezien het deelproduct van iedere deelarbeider tevens slechts een bepaald stadium vormt in
de ontwikkeling van hetzelfde product, levert de ene arbeider aan de andere of de ene groep arbeiders
aan de andere hun grondstof. Het resultaat van de arbeid van de één vormt het uitgangspunt
voor de arbeid van de ander. De ene arbeider zet hier dus direct de andere aan het werk. De
arbeidstijd, die noodzakelijk is voor het bereiken van het beoogde nuttig effect in ieder deelproces,
wordt proefondervindelijk vastgesteld en het totale mechanisme van de manufactuur berust
op de veronderstelling, dat in een gegeven arbeidstijd een gegeven resultaat wordt bereikt.
Slechts onder deze voorwaarde kunnen de verschillende, elkaar aanvullende arbeidsprocessen
onafgebroken, gelijktijdig en ruimtelijk naast elkaar doorgang vinden. Het is duidelijk dat deze
directe afhankelijkheid der handelingen en dus van de arbeiders onderling ieder afzonderlijk