Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

ten van menselijk materiaal, geldt iedere natuurlijke hindernis spoedig als een eeuwige, ‘natuurlijke
beperking’ van de productie. Geen vergift verdelgt ongedierte met grotere zekerheid dan de
fabriekswet dergelijke ‘natuurlijke beperkingen’ vernietigt. Niemand maakte meer lawaai over
deze ‘onmogelijkheden’ dan de heren van de aardewerkindustrie. In 1864 werd hen de fabriekswet
opgelegd en reeds 16 maanden later waren alle onmogelijkheden verdwenen. De door de fabriekswet
in het leven geroepen ‘verbeterde methode om de pottenbakkersklei (slip) door middel
van druk in plaats van door verdamping te verkrijgen, de nieuwe constructie van de oven voor het
drogen van het ongebrande product, enzovoort zijn gebeurtenissen van grote betekenis voor de
aardewerkindustrie en zij duiden op een vooruitgang, zoals deze in de afgelopen honderd jaar nog
niet is voorgekomen. . . De temperatuur van de oven is aanzienlijk verlaagd bij een belangrijke
daling van het kolenverbruik en bij een snellere inwerking op de waar’.[278] Ondanks alle voorspellingen
steeg de kostprijs van het aardewerk niet, maar wel nam de hoeveelheid product toe,
zodat de uitvoer over de twaalf maanden in de periode december 1864-december 1865 aan waarde
£138.628 hoger lag dan het gemiddelde van de drie daaraan voorafgaande jaren. Bij de vervaardiging
van lucifers gold het als een natuurwet dat de jongens zelfs bij het naar binnen werken
van hun middageten de houtjes in een warm fosformengsel moesten dopen, waarvan de giftige
dampen hen in het gezicht sloegen. Met de noodzaak tijd te besparen dwong de fabriekswet
(1864) tot een uitvinding van een dipping machine (machine voor het indopen van de houtjes),
waarbij de dampen de arbeider niet meer konden bereiken.[279] Zo wordt thans in de nog niet
aan de fabriekswet onderworpen takken van de kantmanufactuur beweerd dat de schafttijden niet
regelmatig kunnen zijn, omdat de tijden, die nodig zijn om de verschillende kantsoorten te drogen,
niet identiek zijn en uiteenlopen van drie minuten tot een uur of meer. Hierop antwoordden
de leden van de Children’s Employment Commission: ‘De omstandigheden zijn dezelfde als in de
drukkerij van behangpapier. Enkele der belangrijkste fabrikanten in deze tak betoogden met klem
dat de aard van de door hen gebruikte materialen en de verscheidenheid der processen, welke die
materialen moesten ondergaan, zonder grote verliezen geen plotselinge onderbreking van de arbeid
voor de maaltijden gedoogden. . . In artikel 6 van afdeling 6 van de Factory Acts Extension
Act (1864) werd hen een termijn van 18 maanden, ingaande op de datum van afkondiging van de
wet, toegestaan, waarna zij zich moesten houden aan de door de fabriekswet aangegeven
schafttijden.’[280] Nauwelijks had de wet parlementaire sanctie gekregen, of de heren fabrikanten
kwamen tot de volgende ontdekking: ‘De ongemakken, die wij verwachtten bij de invoering
van de fabriekswet, zijn niet ontstaan. Nergens bespeuren wij enige belemmering van de productie.
In feite produceren wij meer in dezelfde tijd.’[281] Men ziet: het Engelse parlement, dat door
niemand verweten zal worden geniaal te zijn, is door ervaring tot het inzicht gekomen dat een
dwangwet alle zogenaamde natuurlijke belemmeringen van de productie door beperking en regeling
van de arbeidsdag eenvoudig kan wegblazen. Bij invoering van de fabriekswet in een industrietak
wordt daarom een termijn van 6 tot 18 maanden voorgeschreven, waarbinnen de fabrikanten
er voor moeten zorgen de technische hindernissen op te ruimen. In het bijzonder voor de moderne
technologie gaat het gezegde van Mirabeau op: ‘Impossible! Ne me dites jamais cet imbécile
de mot’ (Onmogelijk! Kom bij mij nooit met dat dwaze woord aan!). Maar zo de fabriekswet
op deze wijze de voor de omzetting van manufactuurbedrijf in fabrieksbedrijf noodzakelijke materiële
elementen snel tot rijping brengt, versnelt de fabriekswet tevens, door de noodzaak van
een grotere kapitaalinvestering, de ondergang van de kleine patroon en de concentratie van het
kapitaal.[282]