Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

sieve arbeidsdag in een hoger waardeproduct, dus — bij een gelijkblijvende waarde van het geld
— in meer geld belichaamd. Het waardeproduct van de meer intensieve arbeidsdag varieert met
de afwijkingen van de intensiteit van de maatschappelijk normale graad van intensiteit. Dezelfde
arbeidsdag wordt dus niet, zoals hiervoor, in een constant, maar in een variabel waardeproduct
uitgedrukt; de meer intensieve 12-urige arbeidsdag bijvoorbeeld in 7s., 8s., enzovoort in plaats
van in 6s., zoals bij de 12-urige arbeidsdag van gebruikelijke intensiteit. Het is duidelijk dat wanneer
het waardeproduct van de arbeidsdag verandert, bijvoorbeeld van 6s. in 8s., de beide delen
van dit waardeproduct — de prijs van de arbeidskracht en de meerwaarde — gelijktijdig kunnen
toenemen, hetzij in gelijke, hetzij in ongelijke mate. Indien het waardeproduct toeneemt van 6s.
tot 8s., kunnen de prijs van de arbeidskracht en de meerwaarde beide tegelijk toenemen van 3s.
tot 4s. Prijsverhoging van de arbeidskracht houdt hier niet noodzakelijkerwijs in dat de prijs stijgt
boven de waarde. De prijsverhoging kan omgekeerd gepaard gaan met een daling van haar waarde.
Dit is altijd het geval wanneer de prijsverhoging van de arbeidskracht de daardoor versnelde
slijtage niet compenseert.
We weten dat, met tijdelijke uitzonderingen, een verandering in de arbeidsproductiviteit slechts
dan een verandering in de waardegrootte der arbeidskracht en derhalve in de grootte van de
meerwaarde tot gevolg heeft, indien de producten van de betrokken industrietakken deel uitmaken
van de gebruikelijke consumptiegoederen van de arbeiders. Deze beperking geldt hier niet.
Onverschillig of de grootte van de arbeid extensief of intensief verandert, de kwantitatieve verandering
correspondeert met een verandering in de grootte van het waardeproduct, onafhankelijk
van de aard van het artikel, waarin deze waarde wordt belichaamd.
Wanneer de intensiteit van de arbeid in alle takken van industrie gelijktijdig en gelijkmatig zou
toenemen, zou de nieuwe, hogere graad van intensiteit de gebruikelijke maatschappelijk normale
graad van intensiteit worden en derhalve niet meer gelden als extensieve grootheid. Maar zelfs in
dat geval zou de gemiddelde graad van intensiteit van de arbeid voor de verschillende landen anders
zijn en zou dus de toepassing van de waardewet worden beperkt tot arbeidsdagen in de verschillende
landen. De meer intensieve arbeidsdag in het ene land wordt uitgedrukt in een grotere
som geld dan de minder intensieve arbeidsdag in het andere land.[12]
III. Productiviteit en intensiteit van de arbeid constant, arbeidsdag variabel
De arbeidsdag kan in twee richtingen veranderen: hij kan korter of langer worden.
1. Verkorting van de arbeidsdag onder de gegeven voorwaarden, dat is gelijkblijvende productiviteit
en intensiteit van de arbeid, laat de waarde van de arbeidskracht en dus de noodzakelijke arbeidstijd
onveranderd. Zij vermindert de meerarbeid en de meerwaarde. Met de absolute grootte
van de meerwaarde daalt ook de relatieve grootte, dat wil zeggen haar grootte in verhouding tot
de constante waardegrootte van de arbeidskracht. Slechts door de prijs van de arbeidskracht beneden
haar waarde te drukken kan de kapitalist zich schadeloos stellen.
Alle gebruikelijke argumenten tegen verkorting van de arbeidsdag gaan er van uit dat dit verschijnsel
plaatsvindt onder de hier aangenomen veronderstellingen, terwijl in werkelijkheid omgekeerd
wijziging in de productiviteit en intensiteit van de arbeid hetzij aan de verkorting van de
arbeidsdag voorafgaat, hetzij daar direct op volgt.[13]