Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

of deze al dan niet de vorm van gilde bezit.[24] Hiertegenover manifesteert de kapitalistische
coöperatie zich niet als een bijzondere historische vorm van de coöperatie, maar doet de coöperatie
zelf zich voor als een historische vorm, die eigen is aan het kapitalistische productieproces en
dit proces op kenmerkende wijze karakteriseert.
Zoals het door de coöperatie tot ontwikkeling gebrachte productieve vermogen van de arbeid het
productieve vermogen van het kapitaal schijnt te zijn, zo schijnt de coöperatie zélf een specifieke
vorm te zijn van het kapitalistische productieproces in tegenstelling tot het productieproces van
afzonderlijke, onafhankelijke arbeiders of zelfs van kleine patroons. Het is de eerste verandering
welke het werkelijke arbeidsproces door zijn onderwerping aan het kapitaal ondergaat. Deze verandering
voltrekt zich vanzelf. De voorwaarde voor deze verandering — het gelijktijdig aan het
werk zetten van een groot aantal arbeiders in hetzelfde arbeidsproces — vormt het uitgangspunt
van de kapitalistische productie; dit valt samen met het bestaan van het kapitaal zelf. Wanneer de
kapitalistische productiewijze zich dus enerzijds voordoet als historische noodzaak van de omzetting
van het arbeidsproces in een maatschappelijk proces, blijkt deze maatschappelijke vorm van
het arbeidsproces anderzijds een door het kapitaal gebruikte methode te zijn om dit arbeidsproces
door vergroting van de productiviteit op een voordeliger wijze uit te buiten.
In de tot nu toe beschouwde eenvoudige gedaante valt de coöperatie samen met de productie op
grotere schaal en vormt zij nog geen vaste, kenmerkende vorm van een bijzonder ontwikkelingsstadium
van de kapitalistische productiewijze. Hoogstens benadert zij dit in het nog door het ambachtswezen
gekenmerkte begin van de manufactuur[25] en in die vorm van landbouw op grote
schaal, welke bij de manufactuurperiode behoort en zich wezenlijk slechts onderscheidt van het
boerenbedrijf door het aantal gelijktijdig aan het werk gezette arbeiders en door de hoeveelheid
geconcentreerde productiemiddelen. De eenvoudige coöperatie is altijd nog de heersende vorm in
die takken van productie, waarbinnen het kapitaal op grote schaal werkzaam is zonder dat arbeidsverdeling
of machinerie een belangrijke rol spelen.
De coöperatie blijft de grondvorm van de kapitalistische productiewijze, ofschoon haar eenvoudige
gedaante zelf als een bijzondere vorm naast haar meer ontwikkelde vormen blijft voorkomen.
_______________
[8] ‘Ongetwijfeld bestaat er wat betreft kracht, bekwaamheid en toewijding een groot verschil
tussen de waarde van de arbeid van de één en die van de ander. Maar op grond van mijn zorgvuldige
waarnemingen ben ik er volkomen zeker van dat ieder willekeurig vijftal mannen, binnen de
reeds door mij genoemde leeftijdsgrenzen, gezamenlijk eenzelfde hoeveelheid arbeid zal verrichten
als welke andere vijf dan ook; dat wil zeggen dat er onder een dergelijk vijftal één zal zijn
met alle eigenschappen van een goede arbeider en één slechte arbeider, terwijl de andere drie
middelmatig zijn en de twee uitersten benaderen. Zodat men in een dergelijk klein peloton van
zelfs maar vijf personen het totaal zal kunnen vinden van wat ieder vijftal kan presteren.’ E. Burke,
t.a.p., pp. 15, 16. Vergelijk Quételet over de gemiddelde persoon.
[9] Mijnheer de Professor Roscher beweert ontdekt te hebben dat een naaister, die gedurende
twee dagen door Mevrouw de Professor aan het werk wordt gezet, meer werk aflevert dan twee
naaisters, die door Mevrouw de Professor op dezelfde dag aan het werk worden gezet. Het ware