Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

zou zijn dat zowel de prijs van de arbeidskracht als de meerwaarde twee maal zoveel, maar verhoudingsgewijs
goedkoper geworden gebruikswaarden vertegenwoordigden. Ofschoon de prijs
van de arbeidskracht ongewijzigd blijft, zou deze tot boven zijn waarde zijn gestegen. Indien de
prijs van de arbeidskracht zou dalen, echter niet tot de door zijn nieuwe waarde bepaalde mini-
mumgrens van 1 1 / 2 s., maar tot 2s. 10d., 2s. 6d. enzovoort, dan zou deze dalende prijs nog steeds
een toenemende hoeveelheid bestaansmiddelen vertegenwoordigen. Op deze wijze zou de prijs
van de arbeidskracht bij een gestegen arbeidsproductiviteit voortdurend kunnen dalen, terwijl tevens
voortdurend de hoeveelheid bestaansmiddelen van de arbeider zou toenemen. Relatief echter,
dat wil zeggen vergeleken met de meerwaarde, zou de waarde van de arbeidskracht voortdurend
dalen en zou dus de kloof tussen de levensomstandigheden van de arbeiders en van de kapitalisten
groter worden.[11]
Ricardo was de eerste die de hier behandelde drie wetten nauwkeurig formuleerde. Zijn uiteenzetting
is op twee punten gebrekkig. In de eerste plaats beschouwt hij bijzondere voorwaarden,
waaronder deze wetten gelden, als de vanzelfsprekende, algemene en exclusieve voorwaarden
van de kapitalistische productie. Hij kent geen verandering, noch in de lengte van de arbeidsdag
noch in de intensiteit van de arbeid, zodat bij hem vanzelf de productiviteit van de arbeid de enige
variabele factor wordt. In de tweede plaats echter — en dit tast zijn analyse in veel sterkere
mate aan — heeft hij, evenmin als de andere economen, ooit de meerwaarde als zodanig onderzocht,
dat wil zeggen onafhankelijk van zijn bijzondere vormen zoals winst, grondrente enzovoort.
Daardoor gooit hij de wetten over de meerwaardevoet op één hoop met de wetten over de
winstvoet. Zoals reeds gezegd, is de winstvoet de verhouding tussen de meerwaarde en het voorgeschoten
totale kapitaal, terwijl de meerwaardevoet de verhouding is tussen de meerwaarde en
het variabele deel van dit totale kapitaal. Stel dat een kapitaal van £500 (C) voor £400 (c) uit
grondstoffen, arbeidsmiddelen enz. en voor £100 (v) uit arbeidslonen bestaat; stel verder dat de
meerwaarde 100 (m) bedraagt. Dan is de meerwaardevoet m / v = £100 / £100 = 100 %.
Maar de winstvoet bedraagt m / C = £100 / £500 = 20 %. Het is bovendien duidelijk dat de winst-
voet afhankelijk kan zijn van omstandigheden, die geen enkele invloed uitoefenen op de meerwaardevoet.
Ik zal in boek III van dit werk bewijzen dat dezelfde meerwaardevoet gepaard kan
gaan met de meest uiteenlopende winstvoeten en dat verschillende meerwaardevoeten onder bepaalde
omstandigheden zich in dezelfde winstvoet kunnen uitdrukken.
II. Arbeidsdag en arbeidsproductiviteit constant, intensiteit van de arbeid variabel
Toeneming van de arbeidsintensiteit veronderstelt een grotere besteding van arbeid in hetzelfde
tijdsverloop. De meer intensieve arbeidsdag wordt dus belichaamd in meer producten dan de
minder intensieve arbeidsdag met een gelijk aantal uren. Weliswaar levert ook dezelfde arbeidsdag
met een grotere productiviteit meer producten, maar in dit laatste geval daalt de waarde van
het afzonderlijke product omdat het minder arbeid dan voordien kost, terwijl in het eerste geval
de waarde van het afzonderlijke product ongewijzigd blijft, omdat het product evenveel arbeid
kost als voordien. Het aantal producten neemt hier toe zonder daling van hun prijs. Met hun aantal
neemt hun prijssom toe, terwijl in het andere geval dezelfde waardesom slechts in de grotere
hoeveelheid product wordt uitgedrukt. Bij een ongewijzigd aantal uren wordt dus de meer inten-