Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

Afdeling III. De productie van absolute meerwaarde
Hoofdstuk 5
Het arbeidsproces en het proces van meerwaardevorming
1. Het arbeidsproces
Het gebruik van de arbeidskracht is de arbeid zelf. De koper van de arbeidskracht consumeert de
arbeidskracht door haar verkoper te laten werken. De laatste wordt hierdoor in feite een werkzame
arbeidskracht, hetgeen hij voordien slechts in potentie was. Om zijn arbeid in waren om te
zetten moet hij die arbeid in de eerste plaats in gebruikswaarden omzetten, zaken die tot bevrediging
van de een of andere behoefte dienen. De kapitalist laat de arbeider dus een bijzondere gebruikswaarde,
een bepaald artikel, voortbrengen. De algemene aard van de productie van gebruikswaarden
of goederen ondergaat geen verandering door de omstandigheid, dat die productie
ten bate van de kapitalist en onder diens toezicht plaatsvindt. Het arbeidsproces dient dus allereerst
onafhankelijk van enige bepaalde maatschappelijke vorm te worden beschouwd.
De arbeid is in de eerste plaats een proces, dat tussen mens en natuur plaatsvindt; een proces,
waarbij de mens zijn stofwisseling met de natuur door middel van zijn eigen activiteit tot stand
brengt, regelt en controleert. Hij treedt tegenover de natuurstof zelf als een natuurmacht op. De
bij zijn lichaam behorende natuurkrachten, armen en benen, hoofd en handen, stelt hij in beweging
om zich de natuurstof toe te eigenen in een vorm, die bruikbaar is voor zijn eigen leven.
Door zodoende de natuur rondom hem te bewerken en te veranderen, verandert hij tegelijkertijd
zijn eigen aard. Hij brengt de sluimerende, potentiële krachten tot ontwikkeling en hij onderwerpt
het spel van deze krachten aan zijn eigen wil. We houden ons hier niet bezig met de eerste dierlijke,
instinctmatige vormen van arbeid. Er ligt een onmetelijke lengte van dagen tussen de toestand,
waarin de arbeider op de warenmarkt optreedt als verkoper van zijn eigen arbeidskracht en
de toestand, waarin de menselijke arbeid zich nog niet ontdaan had van zijn eerste, instinctmatige
vorm. We gaan uit van een vorm van arbeid, zoals deze uitsluitend bij de mensen voorkomt. Een
spin verricht werkzaamheden, die lijken op die van een wever; een bij doet door het bouwen van
zijn honingraat menig menselijke architect beschaamd staan. De slechtste architect onderscheidt
zich echter al direct van de beste bij doordat hij de cellen in zijn gedachten heeft gebouwd voordat
hij ze in werkelijkheid vormde. Aan het einde van het arbeidsproces komt een resultaat te
voorschijn, dat van het begin af aan in de fantasie van de arbeider, dus ideëel reeds aanwezig was.
Niet alleen dat hij een vormverandering van het natuurlijke tot stand brengt, hij realiseert in het
natuurlijke tevens zijn doel, een doel dat hij kent, dat als een wet zijn wijze van handelen bepaalt
en waaraan hij zijn wil moet onderwerpen. En deze onderwerping is niet een op zichzelf staande
handeling. Behalve de inspanning van de organen, die werken, is voor de gehele duur van de arbeid
de aanwezigheid van de doelbewuste wil — die zich als oplettendheid manifesteert — nodig
en dit des te meer naarmate die arbeid door zijn inhoud en door de wijze van uitvoering de arbeider
minder boeit, hij dus minder van die arbeid geniet als spel van zijn eigen lichamelijke en
geestelijke krachten.