Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

in arbeidsmiddelen omgezette kapitaaldeel veel zwaarder weegt.[150] De ontwikkeling van het
machinale bedrijf bindt namelijk een steeds groter wordend bestanddeel van het kapitaal aan een
vorm, waarin het enerzijds voortdurend gebruikt kan worden voor de productie van meerwaarde,
anderzijds aan gebruiks- en ruilwaarde verliest zodra zijn contact met de levende arbeid wordt
verbroken. ‘Wanneer,’ zo onderrichtte de heer Ashworth, een Engelse katoenmagnaat, professor
Nassau W. Senior, ‘een landarbeider zijn spade neerlegt, maakt hij gedurende dit tijdsverloop een
kapitaal van 18d. nutteloos. Wanneer een van onze mensen (dat wil zeggen de fabrieksarbeiders
-M.) de fabriek verlaat, maakt hij een kapitaal nutteloos, dat £100.000 heeft gekost.’[151] Stel je
eens voor! Een kapitaal, dat £100.000 gekost heeft, ook maar een ogenblik ‘nutteloos’ te maken!
Het is inderdaad ten hemel schreiend dat één van onze mensen ooit de fabriek verlaat! De toenemende
omvang van de machinerie maakt, zoals de door Ashworth onderwezen Senior ook inziet,
een steeds grotere verlenging van de arbeidsdag ‘wenselijk’.[152]
De machine produceert relatieve meerwaarde niet alleen doordat zij de arbeidskracht direct in
waarde laat dalen en indirect goedkoper maakt door de waren, die voor de reproductie van de arbeidskracht
noodzakelijk zijn, goedkoper te maken, maar ook doordat zij bij de eerste sporadische
invoering van de machine de door de bezitter van de machine gebruikte arbeid omzet in arbeid
van een hogere orde, de maatschappelijke waarde van het machinale product boven zijn individuele
waarde verhoogt en de kapitalist zodoende in staat stelt met een kleiner waardedeel van
het dagproduct de dagwaarde van de arbeidskracht te vervangen. Gedurende deze overgangsperiode,
waarin het machinale bedrijf een soort monopolie blijft, zijn daardoor de winsten buitengewoon
groot en de kapitalist tracht deze ‘dagen van de eerste liefde’ zo grondig mogelijk uit te
buiten door een zo groot mogelijke verlenging van de arbeidsdag. De grootte van de winst prikkelt
de geeuwhonger naar meer winst.
Naarmate het gebruik van machines in dezelfde bedrijfstakken algemeen wordt, daalt de maatschappelijke
waarde van het machinale product tot zijn individuele waarde en wordt de wet van
kracht volgens welke de meerwaarde niet voortvloeit uit de arbeidskrachten die de kapitalist door
de machine heeft vervangen, maar omgekeerd uit de arbeidskrachten, die hij met de machine aan
het werk zet. De meerwaarde vloeit slechts voort uit het variabele deel van het kapitaal en de
hoeveelheid meerwaarde wordt, zoals we hebben gezien, bepaald door twee factoren: de meerwaardevoet
en het aantal gelijktijdig aan het werk gezette arbeiders. Bij een gegeven lengte van
de arbeidsdag wordt de meerwaardevoet bepaald door de verhouding waarin de arbeidsdag is
verdeeld in noodzakelijke arbeid en meerarbeid. Het aantal gelijktijdig aan het werk gezette arbeiders
is weer afhankelijk van de verhouding waarin het variabele kapitaaldeel staat tot het constante
kapitaaldeel. Het is nu duidelijk dat in het machinale bedrijf, ongeacht in welke mate door
vergroting van de arbeidsproductiviteit de meerarbeid ten koste van de noodzakelijke arbeid groter
wordt, dit slechts kan worden bereikt door het aantal arbeiders, dat door een gegeven kapitaal
in dienst wordt genomen, te verminderen. In het machinale bedrijf wordt een deel van het kapitaal,
dat voordien variabel was — dat wil zeggen werd omgezet in levende arbeidskracht — in
machinerie omgezet, dus in constant kapitaal dat geen meerwaarde produceert. Het is niet mogelijk
om bijvoorbeeld uit 2 arbeiders evenveel meerwaarde te persen als uit 24 arbeiders. Wanneer
elk van de 24 arbeiders per 12 uur slechts 1 uur meerarbeid levert, leveren zij samen 24 uur
meerarbeid, terwijl de totale arbeid van de twee arbeiders bij elkaar niet meer dan 24 uur telt. In
het gebruik van machinerie bij de productie van meerwaarde ligt dus een immanente tegenstrijdigheid
opgesloten, omdat van de twee factoren van de meerwaarde, die door een kapitaal van