Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

omheining van de gemeenschappelijke gronden pas vijftien of twintig jaar geleden plaatsvond, is
het aantal grondbezitters vergeleken met het aantal personen, die het land bebouwden toen de
velden nog open waren, zeer gering. Het is niet ongewoon mee te maken dat vier of vijf rijke
vetweiders grote, pas omheinde gebieden usurperen, welke zich vroeger in handen bevonden van
10-30 boeren en van even zovele kleine pachters en eigenaars. Zij zijn allen met hun gezinnen
van hun bezittingen verdreven en met hen vele andere gezinnen, die bij hen werkten en door hen
in het leven werden gehouden.’[208] Niet alleen braakliggend land, maar vaak ook land dat tegen
betaling aan de gemeente werd bebouwd of dat gemeenschappelijk werd bebouwd, werd onder
het voorwendsel van omheining door de eigenaar van een aangrenzend stuk grond geannexeerd.
‘Ik doel hier op de omheining van open terreinen en landerijen, die reeds bebouwd zijn. Zelfs de
schrijvers, die de omheiningen verdedigen, geven toe dat dit het monopolie van grote pachten
versterkt, de prijzen der bestaansmiddelen verhoogt en ontvolking veroorzaakt. . . en zelfs de
omheining van woeste gronden, waaraan men thans bezig is, berooft de arme van een deel van
zijn bestaansmiddelen en doet de pachten, die reeds te groot zijn, in omvang toenemen.’[209] Dr.
Price schrijft: ‘Wanneer de grond in handen van enkele grote boeren komt, worden de kleine boeren
(die vroeger door hem werden beschreven als ‘een aantal kleine bezitters en pachters, die
zichzelf en hun gezinnen onderhouden van het product van de door hen bewerkte grond, van de
opbrengsten van schapen, gevogelte, zwijnen, enzovoort, die zij op de gemeenschappelijke grond
laten rondlopen, zodat zij slechts weinig bestaansmiddelen hoeven te kopen’ -M.) veranderd in
lieden, die in hun onderhoud moeten voorzien door arbeid voor anderen en die gedwongen zijn
voor alle zaken, die zij nodig hebben, naar de markt te gaan. . . Er wordt misschien meer arbeid
verricht, omdat er meer dwang wordt uitgeoefend. . . Steden en manufacturen zullen groeien,
omdat er meer mensen naar toe worden gejaagd die werk zoeken. Dit is de manier, waarop de
concentratie van boerderijen op natuurlijke wijze tot stand komt en dit is de manier, waarop sinds
vele jaren in dit koninkrijk de concentratie ook inderdaad tot stand komt.’[210] Hij vat het algehele
resultaat van de omheiningen als volgt samen: ‘In het algemeen is de situatie van de lagere
volksklassen vrijwel in ieder opzicht slechter geworden, de kleine grondbezitters en boeren zijn
gedaald tot het peil van dagloners en huurlingen en tegelijkertijd is het moeilijker geworden om
in het levensonderhoud te voorzien.’[211] Inderdaad hadden de usurpatie van de gemeenschappelijke
grond en de daarmee gepaard gaande omwenteling in de landbouw zulke vernietigende gevolgen
voor de landarbeiders dat, zoals Eden zelf schrijft, tussen 1765 en 1780 hun lonen begonnen
te dalen tot beneden het minimum en moesten worden aangevuld door de officiële armenbedeling.
Hun arbeidsloon, zo schrijft hij, ‘was maar net genoeg voor de absolute levensbehoeften.’
Laten we nog een ogenblik luisteren naar een verdediger van de enclosures en tegenstander van
dr. Price. ‘Het is geen juiste gevolgtrekking dat er ontvolking zou bestaan omdat men de mensen
hun arbeid niet langer ziet verspillen op de vrije grond. . . Wanneer na verandering van kleine
boeren in mensen, die voor anderen moeten werken, meer arbeid wordt verricht, dan is dit toch
een voordeel, waarover de natie (waartoe de veranderde mensen natuurlijk niet behoren -M.) zich
moet verheugen. . . Het product zal groter zijn als hun gecombineerde arbeid op een boerderij
wordt gebruikt: op deze wijze wordt een surplusproduct voor de manufacturen gevormd en zal
het aantal manufacturen, goudmijnen voor deze natie, in verhouding tot de geproduceerde hoeveelheid
graan worden vergroot.’[212]
De Tory-gezinde en ‘filantropische’ Sir F. M. Eden laat ons de onverstoorbare zielenrust zien,
waarmee de econoom de onbeschaamdste schending van het ‘heilige recht van het eigendom’ en