Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

4. Dag- en nachtarbeid. Het aflossingssysteem
Het constante kapitaal, de productiemiddelen, zijn, vanuit het proces van meerwaardevorming
gezien, slechts aanwezig om arbeid, en met iedere druppel arbeid een evenredige hoeveelheid
meerarbeid, te absorberen. Voor zover de productiemiddelen dat niet doen vormt hun aanwezigheid
slechts een negatief verlies voor de kapitalisten, want gedurende de tijd dat zij niet gebruikt
worden vertegenwoordigen ze een nutteloos kapitaalvoorschot en dit verlies wordt positief zodra
de onderbreking verdere kosten met zich meebrengt om het werk weer op gang te brengen. De
verlenging van de arbeidsdag tot over de grenzen van de natuurlijke dag, tot in de nacht, is slechts
een lapmiddel en lest slechts gedeeltelijk de vampierdorst naar het levende arbeidsbloed. De aangeboren
hartstocht van de kapitalistische productie is dus de toe-eigening van arbeid gedurende
alle 24 uren van het etmaal. Aangezien het echter fysiek onmogelijk is dezelfde arbeidskrachten
bij voortduring dag en nacht uit te zuigen heeft men, om deze fysieke hindernis te overwinnen,
een afwisseling nodig van arbeidskrachten, die overdag en arbeidskrachten, die ‘s nachts worden
gebruikt. Voor deze afwisseling bestaan verschillende methodes; zij kan bijvoorbeeld zo geregeld
zijn dat een deel van het personeel de ene week dagarbeid, de andere week nachtarbeid verricht,
enzovoort. Het is bekend dat dit aflossingssysteem, deze wisselbouw, in de periode van de onstuimige
opkomst van de Engelse katoenindustrie de overhand had en op het ogenblik onder andere
opgeld doet in de katoenspinnerijen van het gouvernement Moskou. Als systeem bestaat dit
24-urige productieproces vandaag nog in vele van de tot op heden ‘vrije’ takken van industrie van
Groot-Brittannië, onder andere de hoogovens, smederijen, pletterijen en andere metallurgische
industrieën in Engeland, Wales en Schotland. Het arbeidsproces omvat hier, behalve de 24 uren
van de 6 werkdagen, ook nog voor het grootste deel de 24 uur van de zondag. De arbeiders zijn
zowel mannen als vrouwen, volwassenen en kinderen van beide geslachten. De leeftijden van de
kinderen en van de jongeren doorlopen alle stadia vanaf het 8e (in enkele gevallen het 6e) tot het
18e jaar.[92] In enkele bedrijfstakken werken ook meisjes en vrouwen ‘s nachts samen met het
mannelijk personeel.[93]
Afgezien van de algemeen schadelijke gevolgen van nachtarbeid[94] biedt het onafgebroken, 24
uur lang durende productieproces een zeer welkome gelegenheid de grenzen van de nominale arbeidsdag
te overschrijden. Bijvoorbeeld in de hierboven benoemde takken van industrie, waar
een grote arbeidsinspanning wordt gevergd, bedraagt de officiële arbeidsdag voor iedere arbeider
meestal 12 uur, dag of nacht. Maar het overwerk, waarmee deze grenzen worden overschreden, is
in vele gevallen — om de termen van het officiële Engelse rapport te gebruiken — ‘truly fearful’
(werkelijk verschrikkelijk).[95] ‘Geen mens,’ zo schrijft men, ‘kan zich de hoeveelheid arbeid
voorstellen die volgens de getuigenverklaringen door jongens in de leeftijd van 9 tot 12 jaar
wordt verricht, zonder onweerstaanbaar tot de conclusie te komen dat dit machtsmisbruik van
ouders en werkgevers niet langer geduld mag worden.’[96]
‘De gewoonte om jongens afwisselend ‘s nachts en overdag te laten werken leidt zowel gedurende
zeer drukke als in normale periodes op zichzelf al tot een schandelijke verlenging van de arbeidsdag.
Deze verlenging is in vele gevallen niet slechts onmenselijk, maar volslagen onvoorstelbaar.
Het kan niet missen dat om de een of andere reden een jongen, die moet aflossen, soms
niet komt opdagen. Een of meer van de aanwezige jongens, die hun arbeidsdag reeds voltooid
hebben, moet dit wegblijven dan opvangen. Dit systeem is zo algemeen bekend dat een bedrijfsleider
van een pletterij op mijn vraag, op welke wijze de plaatsen van de afwezige aflossers wer-