Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

de leidde tot de massale verjaging en ‘overtollig-making’ van de landarbeiders. Nog op dit ogenblik
ondergaat Ierland het proces, waardoor de sedert 1845 bijna gehalveerde bevolking geheel en
al overeenkomstig de behoeften der Ierse landlords (grondbezitters) en Engelse wolfabrikanten
verder wordt verminderd.
Wanneer machines worden gebruikt in de voorbereidende stadia of in de tussenstadia, welke door
een arbeidsvoorwerp moeten worden doorlopen voordat het zijn uiteindelijke vorm krijgt, neemt
met het arbeidsmateriaal de vraag naar arbeid toe in de ambachten of manufacturen, waar deze
machinale producten worden afgewerkt. Zo leverde bijvoorbeeld de machinale spinnerij het garen
zo goedkoop en in zulke grote hoeveelheden, dat aanvankelijk de handwevers zonder hogere
kosten volop werk hadden. Op deze wijze steeg hun inkomen.[220] Vandaar het toestromen van
arbeiders naar de katoenweverij, totdat ten slotte de 800.000 mensen, die dank zij de jenny,
throstle en mule (verschillende soorten spinmachines) katoenwevers waren geworden, door het
stoomweefgetouw weer ten onder gingen. Op dezelfde wijze neemt met de overvloed van machinaal
vervaardigde kledingstoffen het aantal kleermakers, naaisters, enzovoort, toe, totdat de
naaimachine op het toneel verschijnt.
Naarmate de hoeveelheid grondstoffen, halffabricaten, werktuigen, enzovoort, welke het machinale
bedrijf met een betrekkelijk gering aantal arbeiders produceert, toeneemt, wordt de bewerking
van deze grondstoffen en halffabricaten in talloze takken gesplitst, waardoor de maatschappelijke
productietakken in verscheidenheid toenemen. De maatschappelijke arbeidsverdeling
wordt door het machinale bedrijf aanzienlijk verder doorgevoerd dan door de manufactuur, omdat
in de bedrijven, die door de machine zijn veroverd, de productiviteit veel sterker is opgevoerd.
Een ander gevolg van de machinerie is de vergroting van de meerwaarde en tevens van de hoeveelheid
producten, waarin de meerwaarde tot uitdrukking wordt gebracht. Dus mét de substantie,
waarvan de kapitalistenklasse en haar aanhang leeft, neemt ook deze maatschappelijke groep
zelf in omvang toe. De steeds toenemende rijkdom der kapitalisten en de bestendige, relatieve
daling van het aantal arbeiders, dat nodig is voor de productie van de eerste levensbehoeften, doet
een nieuwe behoefte aan luxe ontstaan en verschaft tegelijkertijd nieuwe middelen om die behoefte
te bevredigen. Een groter deel van het maatschappelijk product wordt meerproduct en een
groter deel van het meerproduct wordt in meer verfijnde en veelvuldige vormen gereproduceerd
en geconsumeerd. Met andere woorden: de productie van weeldeartikelen neemt toe.[221] De
verfijning en verveelvoudiging vloeien eveneens voort uit de door de grootindustrie tot stand gebrachte
nieuwe verhoudingen op de wereldmarkt. Men ruilt niet meer alleen buitenlandse genotmiddelen
tegen binnenlandse producten, maar men gebruikt ook een grote hoeveelheid uit het
buitenland afkomstige grondstoffen, ingrediënten, halffabricaten, enzovoort, als productiemiddelen
voor de binnenlandse industrie. Met deze betrekkingen op de wereldmarkt neemt de vraag
naar arbeid in de transportindustrie toe en wordt deze industrie gesplitst in talrijke nieuwe
takken.[222]
De vergroting van het aantal productie- en bestaansmiddelen bij een relatieve daling van het aantal
arbeiders leidt tot uitbreiding van de arbeid in die industrietakken, waarvan de producten
slechts in een verre toekomst vruchten afwerpen: kanalen, dokken, tunnels, bruggen, enzovoort.
Hetzij als direct gevolg van de invoering der machinerie, hetzij ten gevolge van de door de machinerie
veroorzaakte algemene industriële omwenteling, ontstaan geheel nieuwe productietakken