Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

men gewoonlijk samengevoegde manufacturen (manufactures réunies) noemt. De manufacturen
echter, waar een zeer groot aantal arbeiders verspreid en ieder voor eigen rekening werkt, wordt
nauwelijks een blik waardig gekeurd. Men plaatst deze geheel op de achtergrond. Dit is een zeer
ernstige dwaling, want deze manufacturen alleen vormen een werkelijk belangrijk element van de
rijkdom van het volk. . . De samengevoegde fabriek (fabrique réunie) zal één of twee ondernemers
kwistig verrijken, maar de arbeiders zijn slechts beter of slechter betaalde dagloners en nemen
op geen enkele wijze deel aan het welzijn van de ondernemers. In de gescheiden fabriek (fabrique
séparée) daarentegen wordt niemand rijk, maar leeft een groot aantal arbeiders in welstand.
. . Het aantal vlijtige en spaarzame arbeiders zal groter worden, omdat zij in deze verstandige
levenswijze, in de bedrijvigheid, een middel zien om hun situatie aanzienlijk te verbeteren in
plaats van een kleine loonsverhoging te veroveren, welke nooit een belangrijk doel voor de toekomst
kan zijn, maar de mensen hoogstens in staat stelt iets gemakkelijker van de hand in de tand
te leven. De gescheiden, afzonderlijke manufacturen, meestal verbonden met de kleine landbouw,
zijn de vrije manufacturen.’[233] De onteigening en verjaging van een deel van de plattelandsbevolking
maakt tegelijk met de arbeiders niet alleen hun bestaansmiddelen en hun arbeidsmateriaal
vrij voor het industriële kapitaal, maar schept bovendien de binnenlandse markt.
Inderdaad, de gebeurtenissen waardoor de kleine boeren loonarbeiders worden en hun bestaansmiddelen
en arbeidsmiddelen worden veranderd in de stoffelijke bestanddelen van het kapitaal,
scheppen tegelijkertijd voor dit kapitaal de binnenlandse markt. Voordien maakte en bewerkte het
boerengezin de levensmiddelen en grondstoffen, die zij daarna voor het grootste deel zelf verbruikten.
Deze grondstoffen en levensmiddelen zijn nu waren geworden; zij worden verkocht
door de grote pachter, die er in de manufacturen een markt voor vindt. Garen, linnen, stoffen van
grove wol — zaken, waarvoor de grondstoffen binnen het bereik van ieder boerengezin lagen en
voor eigen gebruik werden versponnen en geweven — worden hun manufactuurartikelen, waarvoor
juist het platteland de afzetmarkt vormt. De talrijke, verspreide afnemers — vroeger door
een groot aantal kleine, voor eigen rekening werkende producenten van goederen voorzien —
worden nu geconcentreerd in één grote, door het industriële kapitaal van goederen voorziene
markt.[234] Zo gaat met de onteigening van de vroeger zelfstandige boeren en met hun losscheuring
van de productiemiddelen de vernietiging van de plattelandsindustrie als nevenbedrijf gepaard:
het scheidingsproces tussen manufactuur en landbouw. En alleen de vernietiging van de
huisindustrie op het platteland kan de binnenlandse markt van een land die grootte en bestendigheid
geven, die men voor de kapitalistische productiewijze nodig heeft.
Toch komt het in de eigenlijke manufactuurperiode niet tot een radicale hervorming. Men herinnert
zich dat de manufactuur de nationale productie slechts stukje bij beetje verovert en steeds op
het stedelijke handwerk en de huisindustrie op het platteland als brede achtergrond blijft steunen.
Wanneer de manufactuur deze in de één of andere vorm, in bepaalde bedrijfstakken en op bepaalde
punten vernietigt, roept de manufactuur ze weer in andere bedrijfstakken en op andere punten
in het leven, omdat zij ze voor de bewerking van de grondstoffen tot op zekere hoogte nodig
heeft. Daardoor brengt de manufactuur een nieuwe klasse van kleine landlieden voort, voor wie
de bewerking van de grond bijzaak is en de industriële arbeid tot verkoop van het product aan de
manufactuur — direct of indirect via de koopman — hoofdzaak. Dit is een oorzaak, zij het ook
niet de belangrijkste oorzaak, van een verschijnsel dat de onderzoeker van de Engelse geschiedenis
aanvankelijk in de war brengt. Vanaf de laatste dertig jaar van de vijftiende eeuw komt die
onderzoeker, uitgezonderd slechts in bepaalde perioden, steeds klachten tegen over een toene-