Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

een conventionele mate van verkwisting — die tevens vertoon van rijkdom is en daardoor bewijs
van kredietwaardigheid — voor de ‘ongelukkige’ kapitalist zelfs een noodzaak voor de uitoefening
van het bedrijf. Voor het kapitaal wordt de weelde een deel van de representatiekosten. Bovendien
verrijkt de kapitalist zich niet, zoals de schatvormer, in verhouding tot zijn persoonlijke
arbeid en zijn persoonlijke non-consumptie, maar naarmate hij arbeidskracht van anderen uitzuigt
en de arbeider onthouding van alle levensgenot oplegt. Ofschoon dus de verkwisting van de kapitalist
nooit het bona fide (te goeder trouw) karakter van de verkwisting van de zorgeloze feodale
heer bezit — op de achtergrond liggen veeleer de meest smerige begeerte en de angstigste berekening
op de loer — neemt zijn verkwisting toch toe met zijn accumulatie, zonder dat de één afbreuk
behoeft te doen aan de ander. Daardoor komt in de edele borst van de individuele kapitalist
een faustische tweestrijd tot ontwikkeling tussen zijn drift tot accumuleren en zijn genotzucht.
In een in 1795 uitgegeven werk schrijft dr. Aikin: ‘De industrie van Manchester kan in vier perioden
worden verdeeld. In de eerste periode waren de fabrikanten gedwongen hard te werken voor
hun levensonderhoud.’ Zij verrijkten zich voornamelijk door het bestelen van de ouders, die hun
kinderen als apprentices (leerlingen) in de leer deden en daarvoor zwaar moesten dokken, terwijl
de leerlingen werden uitgehongerd. Aan de andere kant waren de gemiddelde winsten laag en eiste
de accumulatie grote zuinigheid. Zij leefden als schatvormers en verteerden bij lange na niet
eens de rente van hun kapitaal. ‘In de tweede periode waren zij begonnen kleine vermogens te
verwerven, maar zij werkten even hard als voorheen’, want de directe uitbuiting van arbeid kost,
zoals iedere slavendrijver weet, veel arbeid ‘en zij leefden evenals voorheen in dezelfde sobere
stijl. . . In de derde periode begon de weelde een rol te spelen en werden de zaken uitgebreid door
handelsreizigers te paard naar iedere marktplaats in het land te sturen ten einde orders te bemachtigen.
Waarschijnlijk kwamen vóór 1690 maar weinig of geen kapitalen van £3.000 tot £4.000
voor, die in de industrie waren verworven. Maar omstreeks deze tijd of iets later hadden de zakenlieden
reeds geld geaccumuleerd en begonnen zij huizen van steen in plaats van huizen van
hout en mortel te bouwen. . . Nog in de eerste decennia van de achttiende eeuw stelde een fabrikant
uit Manchester, die zijn gasten een pint buitenlandse wijn voorzette, zich bloot aan spot en
opmerkingen van zijn buren.’ Vóór de opkomst van de machinerie bedroeg de avondvertering van
de fabrikanten in de kroeg, waar zij bijeen kwamen, nooit meer dan 6d. voor een glas punch en
1d. voor , een rol tabak. Pas in 1758 — en dit kenmerkt het begin van een nieuwe periode — zag
men ‘iemand die zaken deed met een eigen equipage!’ ‘De vierde periode’, de laatste dertig jaar
van de achttiende eeuw, ‘is de periode van grote weelde en verkwisting, die mogelijk werd gemaakt
door de uitbreiding van de handel.’[35] Wat zou de goede dr. Aikin zeggen, wanneer hij nu
in Manchester uit zijn graf zou opstaan!
Accumuleer, accumuleer! Dat is Mozes en de profeten! ‘De industrie levert het materiaal, dat
door het sparen wordt geaccumuleerd.’[36] Dus: spaar, spaar, dat wil zeggen zet een zo groot
mogelijk deel van de meerwaarde of het meerproduct weer om in kapitaal! Accumulatie om der
wille van de accumulatie, productie om der wille van de productie, dit was de formule, waarmee
de klassieke economen de historische roeping van de bourgeois-periode aangaven. Zij maakten
zich geen enkele illusie over de barensweeën van de rijkdom,[37] maar welk nut heeft het te klagen
over een historische noodzaak? Wanneer voor de klassieke economen de proletariër enkel
een machine was voor de productie van meerwaarde, was voor hen ook de kapitalist enkel een
machine tot omzetting van deze meerwaarde in meerkapitaal. Voor hen was de historische functie
van de kapitalist bittere ernst. Ten einde de kapitalist te behoeden voor het rampspoedige conflict