Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

volg van is.’ Aan de andere kant vormden de surrogaten van het meel voor de heren fabrikanten
een geldbuidel van Fortunatus, omdat daardoor het gewicht aan garen werd vergroot. [Noot van
de vertaler: Fortunatus is een legendarische figuur, bezitter van een onuitputtelijke geldbuidel.]
Zij maakten ‘van 15 pond grondstof na het weven 26 pond’.[242] In het rapport van de fabrieksinspecteurs
van 30 april 1864 lezen wij: ‘De industrie maakt thans op een waarlijk onbehoorlijke
mannier gebruik van dit hulpmiddel. Ik weet uit goede bron dat een weefsel van 8 pond wordt
gemaakt uit 5 1 / 4 pond katoen en 2 3 / 4 pond weverspap. Een ander stuk geweven stof van 5 1 / 4
pond bevatte 2 pond weverspap. Dit was gewone hemdenkatoen voor de export. Bij andere soorten
katoen wordt vaak 50 % weverspap toegevoegd, zodat de fabrikanten zich er op kunnen beroemen
— en zich er ook werkelijk op beroemen — dat zij rijk worden door de verkoop van geweven
stoffen tegen minder geld dan het nominaal daarvoor gebruikte garen kost’.[243] De arbeiders
hadden echter niet alleen te lijden onder de experimenten der fabrikanten binnen en onder
de experimenten van de stadsbesturen buiten de fabrieken, niet alleen onder loonsverlagingen en
werkeloosheid, onder gebrek en aalmoezen, onder de lofredevoeringen der leden van Hoger- en
Lagerhuis. ‘Ongelukkige vrouwen, werkeloos — ten gevolge van de katoenschaarste, werden de
verworpelingen der maatschappij en bleven dat. . . Het aantal jonge prostituees is sinds de afgelopen
25 jaar sterk toegenomen.’[244]
In de eerste 45 jaren van de Engelse katoenindustrie, van 1770 tot 1815, vindt men slechts vijf
jaren van crisis en stagnatie, maar dit was tevens de periode van haar wereldmonopolie. De tweede
periode van 48 jaar, van 1815 tot 1863, telt slechts 20 jaren van opleving en bloei tegenover 28
jaren van depressie en stagnatie. In de periode 1815-30 begint de concurrentie met het vasteland
van Europa en met de Verenigde Staten. Sedert 1833 wordt de uitbreiding van de Aziatische
markten afgedwongen door een ‘vernietiging van een menselijk ras’. Sedert de herroeping van de
graanwetten, in de periode 1846-83, vinden wij tegenover acht jaren van gematigde activiteit en
bloei negen jaren van depressie en stagnatie. In welke omstandigheden de volwassen mannelijke
katoenarbeiders zelfs gedurende de perioden van bloei leefden, kan men beoordelen aan de hand
van bijgevoegde noot.[245]
8. Omwenteling in manufactuur, ambacht en huisarbeid door de grootindustrie
a. Opheffing van de op het ambacht en op de arbeidsverdeling gebaseerde coöperatie
Wij hebben gezien hoe de machinerie de op het ambacht gebaseerde coöperatie en de op de arbeidsverdeling
van het ambacht gebaseerde manufactuur opheft. Een voorbeeld van de eerste
vorm is de maaimachine, welke de coöperatie van maaiers vervangt. Een voorbeeld van de tweede
vorm is de machine ter vervaardiging van spelden. Volgens Adam Smith konden in zijn tijd
tien mannen dank zij de arbeidsverdeling dagelijks meer dan 48.000 spelden maken. Een enkele
machine daarentegen produceert in een arbeidsdag van 11 uur 145.000 spelden. Een vrouw of een
meisje kan gemiddeld vier van dergelijke machines bedienen en produceert dus met behulp van
de machines per dag 600.000, per week meer dan 3.000.000 spelden.[246] Voor zover een enkele
arbeidsmachine in de plaats komt van de coöperatie of van de manufactuur, kan deze machine
zelf weer de basis worden van een handwerksbedrijf. Deze op machinerie gebaseerde reproductie
van het handwerksbedrijf vormt echter slechts de overgang naar het fabrieksbedrijf, dat gewoonlijk
ontstaat zodra voor de beweging der machine de mechanische drijfkracht — stoom of water