Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

In het Verenigd Koninkrijk werd in 1855 61.453.079 ton kolen geproduceerd ter waarde van
£16.113.167 en in 1864 92.787.873 ton kolen ter waarde van £23.197.968; in 1855 bedroeg de
productie van ruw ijzer 3.218.154 ton met een waarde van £8.045.385 en in 1864 4.767.951 ton
met een waarde van £11.919.877. In 1854 was de lengte van het in het Verenigd Koninkrijk
geëxploiteerde spoorwegnet 8.054 mijl met een gestort kapitaal van £286.068.794 en in 1864 een
lengte van 12.789 mijl met een gestort kapitaal van £425.719.613. De totale in- en uitvoer van het
Verenigd Koninkrijk bedroeg in 1854 £268.210.145 en in 1865 £489.923.285. De volgende tabel
geeft de beweging van de uitvoer aan:
[100]
Na deze enkele gegevens begrijpt men de triomfantelijke uitroep van het hoofd van de Engelse
bevolkingsdienst: ‘Hoe snel de bevolking ook toenam, zij heeft geen gelijke tred gehouden met
de groei van de industrie en van de rijkdom.’[101] Laten wij nu eens kijken naar de directe agenten
van deze industrie of de producenten van deze rijkdom: de arbeidersklasse. ‘Het is één van de
verdrietigste kenmerken van de maatschappelijke toestand in dit land,’ zo verklaart Gladstone,
‘dat bij een daling van de consumptiekracht van het volk en een toeneming van de ontberingen en
van de ellende van de arbeidende klasse gelijktijdig een voortdurende accumulatie van rijkdom in
de hogere lagen en een onafgebroken groei van kapitaal plaatsvindt.’[102] Aldus sprak deze
stichtelijke minister in het Lagerhuis op 13 februari 1843. Op 16 april 1863, twintig jaar later, zei
hij in een redevoering bij de indiening van de begroting: ‘Van 1842 tot 1852 nam het belastbare
inkomen van dit land met 6 % toe. . . Gedurende de acht jaren van 1853 tot 1861 nam het, wanneer
we 1853 als basis nemen, met 20 % toe. Dit feit is zo verbazingwekkend, dat het bijna ongelofelijk
is. . . Deze bedwelmende toeneming van rijkdom en macht. . . is geheel en al tot de bezittende
klasse beperkt. . . Maar zij moet indirect ook aan de arbeidende bevolking ten goede komen,
omdat hierdoor de waren van de algemene consumptie goedkoper worden — terwijl de rijken
rijker zijn geworden, zijn de armen in ieder geval minder arm geworden. Hiermee wil ik niet
beweren dat de grootste armoede minder is geworden.’[103] Welk een laffe anticlimax! Wanneer
de arbeidersklasse ‘arm’ is gebleven, alleen ‘minder arm’ in verhouding tot de voor de klasse van
het eigendom voortgebrachte ‘bedwelmende toeneming van rijkdom en macht’, dan is zij relatief
even arm gebleven. Wanneer de grootste armoede niet kleiner is geworden, dan is deze groter
geworden, omdat de grootste rijkdom is toegenomen. Wat betreft het goedkoper worden van de
bestaansmiddelen, toont de officiële statistiek — bijvoorbeeld de gegevens van het Londense
weeshuis — voor het gemiddelde van de drie jaren 1860-62 vergeleken met de jaren 1851-53 een
prijsstijging van 20 % aan. In de volgende drie jaren, 1863-65, zien we een toenemende prijsstijging
van vlees, boter, melk, suiker, zout, steenkool en van een groot aantal andere noodzakelijke
bestaansmiddelen.[104] De volgende begrotingsrede van Gladstone op 7 april 1864 is een vurige
lofzang op de vooruitgang van de winstmakerij en op het door ‘armoede’ getemperde geluk van
het volk. Hij heeft het over massa’s ‘die aan de rand van het pauperisme’ staan, over bedrijfstakken
‘waar het loon niet is gestegen’ en hij vat ten slotte het geluk van de arbeidersklasse samen in
de woorden: ‘in negen van de tien gevallen is het menselijke leven een loutere strijd om het
bestaan’.[105] Professor Fawcett, die niet zoals Gladstone door zijn ambt een zekere consideratie
aan de dag moet leggen, verklaart ronduit: Ik ontken natuurlijk niet dat het geldloon met deze