Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

overgang van de ene productiefase naar de andere. Evenals in de manufactuur de directe coöperatie
der deelarbeiders bepaalde verhoudingsgetallen schept tussen de diverse groepen arbeiders,
ontstaat in het samengestelde machinesysteem een bepaalde verhouding tussen aantal, omvang en
snelheid der machines, doordat de ene deelmachine de andere voortdurend aan het werk zet. De
gecombineerde arbeidsmachine - nu een samengesteld systeem van ongelijksoortige afzonderlijke
machines of groepen van dergelijke machines - is des te volmaakter naarmate het totale proces
meer continu verloopt, dat wil zeggen naarmate de grondstof met minder onderbrekingen van de
eerste fase in de laatste fase terechtkomt, dus naarmate de overgang van de ene in de andere productiefase
door het mechanisme in plaats van door mensenhanden tot stand wordt gebracht. Terwijl
in de manufactuur de splitsing van de deelprocessen een beginsel is dat door de arbeidsverdeling
zelf wordt bepaald, heerst in de tot ontwikkeling gekomen fabriek het beginsel van de continuïteit
der deelprocessen.
Een machinaal systeem vormt als zodanig een grote automaat zodra het wordt aangedreven door
een zichzelf bewegende, centrale motor, onverschillig of het systeem is gebaseerd op de enkelvoudige
coöperatie van gelijksoortige arbeidsmachines, zoals in de weverij, of op een combinatie
van ongelijksoortige arbeidsmachines, zoals in de spinnerij. Maar ofschoon het systeem als geheel
kan worden aangedreven door bijvoorbeeld een stoommachine, kunnen afzonderlijke werktuigmachines
voor bepaalde handelingen nog arbeiders nodig hebben; dit gold bijvoorbeeld voor
de handelingen, die voor de uitvinding van de automatische mule nodig waren om de mule in te
brengen (zoals nog steeds het geval is bij de fijnspinnerij) of voor bepaalde delen van de machine,
die evenals het werktuig van de arbeider geleid moeten worden, bijvoorbeeld in de machinebouw
vóórdat de slide rest (een draaiapparaat) automatisch werd. Zodra de arbeidsmachine alle handelingen,
die nodig zijn voor de bewerking van de grondstof, zonder menselijke hulp verricht en
alleen nog toezicht nodig heeft, hebben wij te maken met een automatisch machinaal systeem, dat
desondanks voortdurend ontvankelijk blijft voor verdere verbeteringen van de onderdelen. Zo
behoort bijvoorbeeld het apparaat, dat de spinmachine stopt wanneer een draad breekt, tot de uitvindingen
van de laatste tijd, evenals de automatische rem, die het verbeterde stoomweefgetouw
stopt, zodra de klos van de schietspoel geen draad meer heeft. De moderne papierfabriek kan zowel
dienen als voorbeeld van de continuïteit van de productie als van de toepassing van het automatische
principe. Trouwens, aan de hand van de papierproductie kunnen wij met vrucht de
bijzonderheden bestuderen van het onderscheid tussen de verschillende productiewijzen op basis
van verschillende productiemiddelen, evenals de samenhang tussen de maatschappelijke productieverhoudingen
en deze productiewijzen; want de oudere Duitse papiermakerij levert ons het
voorbeeld van de ambachtelijke papierindustrie, Holland in de zeventiende en Frankrijk in de
achttiende eeuw het voorbeeld van de eigenlijke manufactuur en het moderne Engeland het voorbeeld
van de moderne fabricage in deze bedrijfstak, terwijl in China en Indië nog twee verschillende,
oud-Aziatische vormen van deze industrie bestaan.
Het machinale bedrijf bezit zijn meest ontwikkelde vorm in het samengestelde systeem van arbeidsmachines,
die hun beweging alleen maar krijgen overgedragen door een transmissiemechanisme
van een centrale automaat. In plaats van de afzonderlijke machine hebben we hier te maken
met een mechanisch monster, wiens lijf gehele fabrieksgebouwen vult en wiens demonische
kracht, eerst verborgen achter de bijna statig afgemeten bewegingen van zijn enorme ledematen,
zich openbaart in de koortsachtig draaiende wervelwind van zijn talrijke, feitelijke arbeidsorganen.