Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

voorwerp en waarvan het geheel in het algemeen kan worden aangeduid als het vaatstelsel van de
productie. Pas in de chemische industrie spelen zij een belangrijke rol.[5a]
In ruimere betekenis telt het arbeidsproces behalve de zaken, via welke de werking van de arbeid
op het arbeidsvoorwerp tot stand komt en die dus op de een of andere manier dienen als geleiders
van de werkzaamheid, ook tot zijn middelen alle materiële voorwaarden, zonder welke het proces
helemaal niet kan plaatsvinden. Deze arbeidsmiddelen nemen niet direct deel aan het proces,
maar zonder deze kan het proces helemaal niet of slechts onvolkomen verlopen. Het algemene
arbeidsmiddel van dit soort is wederom de aarde zelf, want de aarde geeft aan de arbeider de locus
standi (de plaats, waarop hij staat) en aan zijn activiteit het terrein van zijn handelingen (field
of employment). Arbeidsmiddelen van dit soort, die reeds door arbeid tot stand zijn gebracht, zijn
bijvoorbeeld werkplaatsen, kanalen, wegen enzovoort.
In het arbeidsproces brengt de activiteit van de mens met behulp van het arbeidsmiddel een van te
voren gewenste verandering van het arbeidsvoorwerp tot stand. Het proces eindigt met het product.
Dit product is een gebruikswaarde, een door verandering van vorm aan menselijke behoeften
aangepaste natuurstof. De arbeid is één geworden met zijn voorwerp. De arbeid is materie
geworden en het voorwerp is verarbeid. Wat aan de kant van de arbeiders in de vorm van beweging
te voorschijn kwam, verschijnt nu aan de zijde van het product als eigenschap van rust, in de
vorm van het zijn. Hij heeft gesponnen en het product is een weefsel.
Beschouwt men het gehele proces vanuit het resultaat, het product, dan verschijnen beide, arbeidsmiddel
en arbeidsvoorwerp, als productiemiddel[6] en de arbeid zelf als productieve
arbeid.[7]
Evenals een gebruikswaarde als product uit het arbeidsproces te voorschijn komt, gaan andere
gebruikswaarden — producten van vroegere arbeidsprocessen — als productiemiddelen in dit
arbeidsproces op. Dezelfde gebruikswaarde, die het product is van de ene arbeid, is het productiemiddel
voor de andere arbeid. Producten zijn dus niet alleen resultaat, maar tevens voorwaarde
van het arbeidsproces.
Uitgezonderd de extractieve industrie, die haar arbeidsvoorwerp in de natuur aantreft, zoals mijnbouw,
jacht, visserij, enzovoort (de landbouw alleen voor zover deze in eerste instantie de maagdelijke
bodem zelf voortbrengt), wordt in alle takken van industrie een voorwerp bewerkt, dat
grondstof is, dat wil zeggen een arbeidsvoorwerp, dat reeds door arbeid gefiltreerd is, dus zelf al
product is van arbeid. Bijvoorbeeld het zaad in de landbouw. Planten en dieren, die men pleegt te
beschouwen als voortbrengselen van de natuur, zijn niet slechts de producten van arbeid, welke
wellicht het afgelopen jaar werd verricht, maar in hun huidige vorm de producten van een verandering,
die onder menselijke controle door menselijke arbeid van vele generaties tot stand is gekomen.
Wat echter de arbeidsmiddelen in het bijzonder aangaat: verreweg het grootste deel ervan
toont bij de meest oppervlakkige beschouwing de sporen van arbeid uit het verleden.
De grondstof kan de voornaamste substantie van een product uitmaken of bij de vorming van het
product slechts als hulpstof worden gebruikt. De hulpstof wordt door het arbeidsmiddel verbruikt,
zoals steenkool door de stoommachine, olie door bet rad, hooi door het trekpaard; of de hulpstof
wordt aan de grondstof toegevoegd ten einde een materiële verandering te bewerkstelligen, zoals