Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

gen gebruik produceert, vinden wij een voorbeeld dat ons beter bekend is. Voor het gezin zijn
deze verschillende zaken verschillende producten van hun gezinsarbeid, maar geen onderling
ruilbare waren. De verschillende soorten arbeid, waardoor deze producten ontstaan (landbouw,
veeteelt, spinnen, weven, kleermaken, enzovoort), zijn in hun natuurlijke vorm maatschappelijke
functies omdat het functies zijn van het gezin, dat — evenals de warenproductie — een eigen
primitieve arbeidsverdeling kent. De arbeidsverdeling binnen het gezin en de arbeidstijd van de
afzonderlijke gezinsleden worden bepaald door de verschillen in geslacht en leeftijd en door de
natuurlijke omstandigheden, die met de jaargetijden wisselen. De aan de tijdsduur gemeten besteding
van individuele arbeidskracht is hier in wezen de maatschappelijke bepaling van de arbeid
zelf, omdat de individuele arbeidskrachten eigenlijk slechts functioneren als organen van de
gemeenschappelijke arbeidskracht van het gezin.
Laten wij ons ten slotte, voor de verandering, een vereniging van vrije mensen voorstellen, die
met gemeenschappelijke productiemiddelen werken en die hun veelsoortige individuele arbeidskrachten
zelfbewust als een enkele maatschappelijke arbeidskracht besteden. Alle kenmerken van
de arbeid van Robinson gelden ook hier, maar maatschappelijk en niet individueel. Alle door Robinson
voortgebrachte producten waren uitsluitend zijn persoonlijke producten en waren daardoor
voor hem directe gebruiksvoorwerpen. Het totale product van de door ons veronderstelde
vereniging is een maatschappelijk product. Een deel van dit product doet weer dienst als productiemiddel
en blijft dan ook maatschappelijk. Maar een ander deel wordt door de leden van de vereniging
als bestaansmiddelen verbruikt; dit deel moet dus onder hen verdeeld worden. De wijze
waarop deze verdeling plaatsvindt zal verschillen al naar gelang de bijzondere aard van het maatschappelijk
productieorganisme zelf en al naar gelang het daarmee corresponderende stadium van
historische ontwikkeling van de producenten. Laten wij, ter vergelijking met de warenproductie,
veronderstellen dat voor iedere producent het aandeel in de bestaansmiddelen bepaald wordt door
zijn arbeidstijd. De arbeidstijd vervult dan een dubbele taak. Enerzijds regelt de maatschappelijke
planmatige verdeling van de arbeidstijd de juiste verhouding tussen de verschillende soorten arbeid
en de verschillende behoeften. Anderzijds doet de arbeidstijd tegelijkertijd dienst als maat
voor het individuele aandeel van de producenten in de gemeenschappelijke arbeid en derhalve
ook voor het individuele aandeel in het te verteren deel van het gemeenschappelijke product. De
maatschappelijke betrekkingen van de mensen tot hun arbeid en tot de producten van hun arbeid
blijven hier zowel in de productie als in de verdeling duidelijk en eenvoudig.
De algemene maatschappelijke productieverhoudingen van een maatschappij van warenproducenten
worden gekenmerkt door het feit, dat de producenten hun producten als waren, dus als
waardemassa’s beschouwen; in deze zakelijke vorm wordt hun individuele arbeid onderling vergeleken
als identieke menselijke arbeid. De voor een dergelijke maatschappij meest geschikte
vorm van religie is het christendom met zijn eredienst van de abstracte mens, vooral de burgerlijke
ontwikkeling van het christendom: het protestantisme, het deïsme, enzovoort. In de productiewijze
van de oud-Aziatische maatschappij, van het oude Griekenland en dergelijke speelt de
omzetting van product in waar — en dus het bestaan van mensen als warenproducenten — een
ondergeschikte rol; deze omzetting wordt echter belangrijker naarmate de gemeenschap verder in
het stadium van haar ondergang geraakt. Werkelijke handelsvolkeren bestaan slechts aan de periferie
van de oude wereld, zoals de Goden van Epicurus of de Joden in de poriën van de Poolse
samenleving. Deze oude maatschappelijke productieorganismen zijn aanzienlijk eenvoudiger en
duidelijker waarneembaar dan de burgerlijke organismen, maar zij zijn gebaseerd hetzij op de