Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

en staat dus 1 / 6 van haar waarde af aan het dagelijkse product. Op deze wijze wordt de slijtage
van alle arbeidsmiddelen berekend, dus bijvoorbeeld naar het dagelijkse verlies aan gebruikswaarde
en de daarmee overeenkomende dagelijkse overdracht van waarde aan het product.
We zien hier dus duidelijk dat een productiemiddel nooit meer waarde aan het product afstaat dan
het tijdens het arbeidsproces door vernietiging van zijn eigen gebruikswaarde verliest. Zou het
productiemiddel geen waarde te verliezen hebben — dat wil zeggen zou het zelf niet het product
zijn van menselijke arbeid — dan zou het geen waarde aan het product afstaan. Het zou dienst
doen als vormer van gebruikswaarde zonder dienst te doen als vormer van ruilwaarde. Dit is dus
het geval bij alle productiemiddelen die zonder menselijk toedoen door de natuur worden gegeven:
de aarde, wind, water, ijzer in het ijzererts, hout in het oerwoud, enzovoort.
Hier komen we een ander interessant verschijnsel tegen. Stel dat een machine £1000 waard is en
na 1000 dagen is versleten. Volgens deze veronderstellingen staat de machine dagelijks 1 / 1000
van haar waarde aan het dagelijkse product af. Maar tevens werkt de machine in het arbeidsproces
steeds als totale eenheid, zij het ook met afnemende kracht. Hier zien we dus dat een factor
van het arbeidsproces, een productiemiddel, als een geheel in het arbeidsproces, maar slechts bij
gedeelten in het proces van meerwaardevorming opgaat. Het verschil tussen arbeidsproces en
proces van meerwaardevorming wordt hier dus weerspiegeld in de stoffelijke factoren, doordat
hetzelfde productiemiddel in het zelfde productieproces als element van het arbeidsproces in zijn
geheel en als element van de waardevorming slechts in gedeelten meetelt.[21]
Omgekeerd kan een productiemiddel geheel en al opgaan in het proces van meerwaardevorming
en slechts gedeeltelijk in het arbeidsproces. Laten we eens aannemen dat bij het verspinnen van
de katoen dagelijks op de 115 pond 15 pond afvalt, die geen garen maar alleen devil’s dust (afval
bij het spinnen) vormt. Indien deze afval van 15 % normaal is, onverbrekelijk is verbonden met
de gebruikelijke bewerking van de katoen, maakt de waarde van de 15 pond katoen, welke geen
bestanddeel vormt van het garen, evenzeer deel van de garenwaarde uit als de waarde van de 100
pond katoen, die de substantie van het garen vormt. Om 100 pond garen te maken moet de gebruikswaarde
van 15 pond katoen verstuiven. Het verloren gaan van deze katoen is dus een productievoorwaarde
van het garen en juist daardoor brengt deze katoen haar waarde over op het garen.
Dit geldt voor alle afscheidingen uit het arbeidsproces, tenminste voor zover deze afscheidingen
niet weer nieuwe producten en dus nieuwe, zelfstandige gebruikswaarden vormen. Zo
worden ‘s avonds uit de grote machinefabrieken van Manchester bergen ijzerafval — dat door de
reusachtige machines als houtspaanders van het te bewerken ijzer wordt afgekloofd — op grote
wagens uit de fabriek naar de ijzergieterijen getransporteerd om de volgende dag weer als massief
ijzer uit de ijzergieterij naar de fabriek terug te keren.
Alleen voor zover productiemiddelen gedurende het arbeidsproces waarde verliezen in de gedaante
van hun oude gebruikswaarde, dragen zij waarde over op de nieuwe gedaante van het product.
Het maximum aan waardeverlies, dat ze in het arbeidsproces kunnen ondergaan, wordt kennelijk
bepaald door de oorspronkelijke waardegrootte, waarmee ze het arbeidsproces binnengaan;
anders gezegd: door de arbeidstijd, die voor hun eigen productie vereist is. Derhalve kunnen productiemiddelen
aan het product nooit meer waarde toevoegen dan zij zelf bezitten, onafhankelijk
van het arbeidsproces waarin zij functioneren. Hoe nuttig ook het arbeidsmateriaal, een machine,