Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

voorgeschoten krijgt.[3] Laten we eens het geval van een leenplichtige boer nemen. Stel dat hij
drie dagen per week met zijn eigen productiemiddelen op zijn eigen akker werkt. Op de drie andere
werkdagen verricht hij herendiensten op het heerlijk goed. Hij reproduceert onafgebroken
zijn eigen arbeidsfonds en dit neemt tegenover hem nooit de vorm aan van een door derden voorgeschoten
betaling van zijn arbeid. Omgekeerd neemt zijn onbetaalde, afgedwongen arbeid ook
nooit de vorm aan van vrijwillige en betaalde arbeid. Wanneer morgen de landheer zich de akker,
het trekvee, het zaad — kortom de productiemiddelen van de leenplichtige boer toeeigent, dan
kan deze in het vervolg alleen maar zijn arbeidskracht aan de landheer verkopen. Onder overigens
ongewijzigde omstandigheden zal hij evenals voordien zes dagen per week werken, drie dagen
voor zichzelf en drie dagen voor de vroegere landheer, die nu loonheer is geworden. Evenals
vroeger zal hij de productiemiddelen als productiemiddelen verbruiken en hun waarde op het
product overdragen. Evenals vroeger zal een bepaald deel van het product gebruikt worden voor
de reproductie. Maar zoals de herendienst de vorm van loonarbeid heeft gekregen, neemt het arbeidsfonds
— dat evenals voordien door de leenplichtige boer wordt geproduceerd en gereproduceerd
— de vorm aan van een hem door de leenheer voorgeschoten kapitaal. De burgerlijke econoom,
wiens beperkte blik de verschijningsvorm niet kan onderscheiden van de aan die vorm ten
grondslag liggende realiteit, sluit de ogen voor het feit dat zelfs vandaag nog het arbeidsfonds
slechts bij uitzondering hier en daar de vorm van kapitaal aanneemt.[4]
Het is ongetwijfeld waar dat het variabele kapitaal alleen het karakter van een uit eigen fonds der
kapitalisten voorgeschoten waarde[4a] verliest, wanneer we het kapitalistische productieproces
beschouwen in zijn gestadige stroom van vernieuwing. Maar het proces moet toch eenmaal ergens
beginnen. Bezien vanuit het stadium van onze analyse is het dus waarschijnlijk dat de kapitalist
eens ergens door een oorspronkelijke accumulatie — welke onafhankelijk was van onbetaalde
arbeid van derden — geldbezitter werd en daardoor op de markt kon optreden als koper
van arbeidskracht. Maar intussen heeft de enkele continuïteit van het kapitalistische productieproces
of de enkelvoudige reproductie nog andere opmerkelijke veranderingen tot gevolg, die
niet alleen invloed hebben op het variabele kapitaal, maar op het totale kapitaal.
Wanneer de met een kapitaal van £1.000 periodiek — bijvoorbeeld jaarlijks — verkregen meerwaarde
£200 bedraagt en wanneer deze meerwaarde jaarlijks wordt verteerd, dan is het duidelijk
dat na een vijfjarige herhaling van dit proces de som van de verteerde meerwaarde 5 x 200 bedraagt,
dat wil zeggen gelijk is aan de oorspronkelijk voorgeschoten kapitaalwaarde van £1.000.
Zou de jaarlijkse meerwaarde slechts gedeeltelijk worden verteerd, bijvoorbeeld slechts voor de
helft, dan zouden wij hetzelfde resultaat krijgen na een tienjarige herhaling van het productieproces,
immers: 10 x 100 = 1.000. In het algemeen geldt: de voorgeschoten kapitaalwaarde, gedeeld
door de jaarlijks verteerde meerwaarde, geeft het aantal jaren of het aantal reproductieperioden,
na afloop waarvan het oorspronkelijk voorgeschoten kapitaal door de kapitalist opgeteerd en dus
verdwenen is. De voorstelling van de kapitalist dat hij het product van andermans onbetaalde arbeid
— de meerwaarde — verteert en de oorspronkelijke kapitaalwaarde in stand houdt, kan aan
dit feit absoluut niets veranderen. Na verloop van een zeker aantal jaren is de hem toebehorende
kapitaalwaarde gelijk aan de som van de gedurende hetzelfde aantal jaren zonder equivalent toegeëigende
meerwaarde en is de door hem verteerde waardesom gelijk aan de oorspronkelijke kapitaalwaarde.
Stellig houdt hij een kapitaal in handen, waarvan de omvang niet is veranderd en
waarvan een deel — gebouwen, machines, enzovoort — reeds aanwezig was toen hij met zijn
onderneming begon. Maar het gaat hier om de waarde van het kapitaal en niet om de materiële