Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

— de menselijke spierkracht vervangt. Een heel enkele keer — en dan altijd slechts tijdelijk —
kan het voorkomen dat een klein bedrijf mechanische drijfkracht krijgt door middel van het huren
van stoom, zoals in enkele manufacturen in Birmingham, of door het gebruik van kleine calorische
machines, zoals in enkele takken van de weverij, enzovoort.[247] In de zijdeweverij in Coventry
ontstond op natuurlijke wijze het experiment van de cottage factories. Temidden van een
reeks huisjes, in een vierkant opgesteld, bouwde men een zogenaamd engine house (gebouw voor
de machine) waar de stoommachine stond; deze stoommachine werd door middel van drijfstangen
aangesloten op de weefgetouwen in de huisjes. In alle gevallen moest de stoom worden ge-
huurd, bijvoorbeeld voor 2 1 / 2 shilling per weefgetouw. Deze huur van stoom moest wekelijks
worden betaald, onverschillig of de weefgetouwen wel of niet werden gebruikt. In elk huisje
stonden twee tot zes weefgetouwen, die het eigendom waren van de arbeiders of door hen op krediet
waren gekocht of waren gehuurd. De strijd tussen de cottage factory en de eigenlijke fabriek
duurde langer dan twaalf jaar; hij eindigde met een totale ondergang van de 300 cottage
factories.[248] Wanneer de aard van het proces niet vanaf het begin productie op grote schaal eiste,
doorliepen de in de afgelopen tientallen jaren opgekomen industrieën — bijvoorbeeld de productie
van enveloppen, stalenpennen, enzovoort — gewoonlijk eerst het stadium van handwerksbedrijf
en daarna het stadium van de manufactuur als kortstondige overgangsfasen op weg naar
het fabrieksbedrijf. De totstandkoming van deze metamorfose stuit op grote moeilijkheden in
manufacturen, waar de productie niet een reeks van opeenvolgende maar een aantal uiteenlopende
processen omvat. Dit was bijvoorbeeld een grote belemmering voor een fabriek van stalen
pennen. Ongeveer 15 jaar geleden echter heeft men een automatische machine uitgevonden, die
zes uiteenlopende bewerkingen tegelijk uitvoert. In 1820 leverde het handwerksbedrijf de eerste
12 dozijn stalen pennen tegen £7 4s., in 1830 leverde de manufactuur hetzelfde aantal pennen
voor 8s. en op het ogenblik levert de fabriek dit aantal pennen aan de groothandel voor 2 tot
6d.[249]
b. Terugwerking van het fabrieksstelsel op manufactuur en huisarbeid
De ontwikkeling van het fabrieksstelsel en de daarmee gepaard gaande omwenteling op het gebied
van de landbouw heeft voor alle andere bedrijfstakken niet alleen tot gevolg dat de productie
wordt vergroot, maar ook dat zij van karakter veranderen. Overal geldt nu het principe van het
machinale bedrijf, namelijk dat het productieproces wordt ontleed in zijn samenstellende fasen en
dat de hierbij ontstane problemen worden opgelost door toepassing van de mechanica, chemie,
enzovoort, kortom van de natuurwetenschappen. Zodoende maakt de machinerie zich nu eens van
het ene, dan weer van een ander deelproces der manufacturen meester. De gestabiliseerde organisatie
van de geleding der manufactuur, voortgesproten uit de oude arbeidsverdeling, maakt daardoor
plaats voor een systeem van voortdurende veranderingen. Afgezien hiervan wordt de samenstelling
van de collectieve arbeider of van het gecombineerde personeel radicaal gewijzigd. In
tegenstelling met hetgeen we in de manufactuurperiode zagen, wordt de arbeidsverdeling nu gebaseerd
op gebruik van vrouwenarbeid, arbeid van kinderen van alle leeftijden en — als het
enigszins mogelijk is — ongeschoolde arbeiders, kortom van cheap labour, goedkope arbeid, zoals
de Engelsen het op kenmerkende wijze uitdrukken. Dit geldt niet alleen voor alle gecombineerde
productie op grote schaal met of zonder gebruik van machinerie, maar ook voor de zogenaamde
huisindustrie, onverschillig of deze wordt uitgeoefend in de particuliere woningen der
arbeiders of in kleine werkplaatsen. Deze zogenaamde moderne huisindustrie heeft met de ou-