Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

Hier ben ik echter genoodzaakt terug te komen op een oude kwestie.
Er is mij namelijk slechts één geval bekend, waarin de juistheid van een citaat bij Marx in twijfel
werd getrokken. Aangezien dit na de dood van Marx nog gevolgen heeft gehad kan ik aan deze
kwestie hier niet voorbijgaan.
In de Berlijnse Concordia, orgaan van de Duitse Bond van Fabrikanten, verscheen op 7 maart
1872 een anoniem artikel, getiteld: ‘Hoe Karl Marx citeert.’ Hierin werd met een overdadig vertoon
van zedelijke verontwaardiging en van onparlementaire taal beweerd, dat het citaat uit Gladstones
begrotingsrede van 16 april 1863 (aangehaald in de rede bij de oprichting van de Internationale
Arbeidersvereniging in 1864 en in Het Kapitaal, p. 617 van deze druk) vervalst is. De zin:
‘Deze bedwelmende toeneming van rijkdom en macht. . . is geheel en al tot de bezittende klasse
beperkt’ zou in het geheel niet in het (quasi-officiële) stenografisch verslag van Hansard staan.
‘Deze zin staat helemaal niet in de rede van Gladstone; hij zei juist het tegendeel. (En met vette
letters) Marx heeft deze zin formeel en materieel gelogen!’
Marx, die dit nummer van Concordia in de maand mei van hetzelfde jaar toegezonden kreeg,
antwoordde de anonieme schrijver in de Volksstaat van 1 juni. Aangezien hij zich niet meer herinnerde
welk krantenverslag hij had geciteerd, bepaalde Marx zich er toe eerst het gelijkluidende
citaat uit twee Engelse bladen aan te geven, om vervolgens het verslag van de Times te citeren.
Volgens dit verslag verklaarde Gladstone: ‘Zo liggen de zaken wat betreft de rijkdom van dit
land. En wat mij persoonlijk aangaat moet ik zeggen, dat ik deze bedwelmende toeneming van
rijkdom en macht bijna met bezorgdheid en vrees zou beschouwen, indien ik meende dat deze
beperkt was tot de welvarende klassen. Zij bezit geen enkel verband met de omstandigheden van
de arbeidende bevolking. Deze toeneming, die ik heb beschreven en die volgens mij op nauwkeurige
gegevens berust, is geheel en al tot de bezittende klasse beperkt.’
Gladstone zegt hier dus: het zou hem spijten indien het zo was, maar het is zo: deze bedwelmende
toeneming van macht en rijkdom is geheel tot de bezittende klasse beperkt. En wat de quasiofficiële
Hansard aangaat zegt Marx verder: ‘In zijn achteraf bij elkaar geknoeide uitgaven was
de heer Gladstone wel zo snugger deze in de mond van een Engelse Minister van Financiën beslist
compromitterende uitspraak te verdonkeremanen. Dit is trouwens een oud gebruik in het Engelse
parlement en volstrekt geen uitvinding van Lasker tegen Bebel.’
De anonieme schrijver werd steeds bozer. De bronnen uit de tweede hand terzijde schuivend verklaart
hij in zijn antwoord in Concordia van 4 juli onbeschaamd dat het ‘gewoonte’ is redevoeringen
in het parlement uit het stenografisch verslag te citeren; maar ook het verslag uit de Times
(waarin de ‘bij elkaar gelogen’ zin staat) en uit Hansard (waarin deze ontbreekt) ‘zijn materieel
volledig met elkaar in overeenstemming’ en evenzeer bevat het bericht uit de Times ‘het volslagen
tegendeel van die beruchte plaats uit de oprichtingsrede’, waarbij de man zorgvuldig verzwijgt
dat dit bericht, behalve dit zogenaamde ‘tegendeel’, juist ‘die beruchte plaats’ uitdrukkelijk
bevat! Ondanks alles voelt de anonieme schrijver dat hij klem zit en dat slechts nieuwe uitvluchten
hem kunnen helpen. Terwijl hij dus zijn artikel, zoals we hebben gezien, vol met ‘brutale
leugenachtigheid’, doorspekt met stichtelijke scheldwoorden als ‘mala fides’, ‘oneerlijkheid’,
‘gelogen beweringen’, ‘dit leugenachtig citaat’, ‘brutale leugenachtigheid’, ‘een citaat dat volledig
vervalst was’, ‘deze vervalsing’, ‘zonder meer schandelijk’, acht hij het noodzakelijk de