Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

goudmijn van de rijken.’[71] En in het begin van de achttiende eeuw schreef Bernard de Mandeville:
‘Waar de eigendom voldoende beschermd is, zou het gemakkelijker zijn zonder geld dan
zonder armen te leven, want wie zou de arbeid moeten verrichten?. . . De arbeiders moeten voor
verhongering gespaard worden, maar zij mogen evenmin dingen ontvangen die gespaard dienen
te worden. Wanneer hier en daar iemand uit de laagste klasse zich door buitengewone ijver en
door honger te lijden verheft boven de staat, waarin hij is opgegroeid, moet niemand hem daarbij
hinderen; ja, het is ongetwijfeld voor iedere enkeling, voor ieder afzonderlijk gezin in de samenleving
het verstandigste om zuinig te zijn, maar voor alle rijke naties is het belangrijk dat het
grootste deel der armen nooit zonder werk is en dat die armen altijd uitgeven wat zij ontvangen. .
. Zij, die door hun dagelijkse arbeid in hun levensonderhoud voorzien, hebben voor het verlenen
van hun diensten geen andere prikkel dan hun behoeften en het is verstandig hun behoeften te
lenigen, maar het is dwaasheid die behoeften weg te nemen. Het enige, waar men een werkende
man vlijtig mee kan maken, is een matig arbeidsloon. Een te laag arbeidsloon maakt hem, al naar
gelang zijn temperament, moedeloos of wanhopig, een te hoog arbeidsloon maakt hem onbeschaamd
en lui. . . Uit dit alles volgt dat in een vrij land, waar geen slaven zijn toegestaan, de
meest zekere rijkdom bestaat uit een groot aantal werkende armen. Behalve dat zij een nooit in
gebreke blijvende bron van toevoer voor vloot en leger vormen, zouden er zonder hen geen geneugten
zijn en zou geen enkel land voordeel uit zijn natuurlijke producten kunnen trekken. Om
de samenleving (die natuurlijk uit niet-arbeiders bestaat -M.) gelukkig te maken en het volk zelf
tevreden te doen zijn met de kommervolle omstandigheden, is het noodzakelijk dat de grote
meerderheid zowel onwetend als arm blijft. Kennis maakt onze wensen zowel groter als talrijker
en hoe minder een man wenst, des te gemakkelijker kunnen zijn behoeften worden
bevredigd.’[72] Hetgeen Mandeville, een eerlijke man met een heldere kop, nog niet begrijpt is
dat het mechanisme van het accumulatieproces zelf met de groei van het kapitaal het aantal ‘werkende
armen’ doet toenemen, dat wil zeggen de loonarbeiders, die hun arbeidskracht omzetten in
de steeds groter wordende productieve kracht van het in omvang groeiende kapitaal en juist daardoor
hun afhankelijkheid van hun eigen, in de persoon van de kapitalist gepersonifieerd product
moeten bestendigen. Met betrekking tot deze afhankelijkheid merkt Sir F. M. Eden in zijn The
State of the Foor, or an History of the Labouring Classes in England (London, 1797) op: ‘Ons
klimaat eist arbeid voor de bevrediging der behoeften en derhalve moet tenminste een deel van de
samenleving onvermoeid arbeid verrichten. . . De enkelen, die niet werken, hebben desondanks
de producten van arbeid tot hun beschikking, hetgeen zij alleen maar te danken hebben aan de
beschaving en aan de maatschappelijke ordening: zij zijn louter voortbrengselen der burgerlijke
instellingen.[73] Want het is dank zij deze instellingen dat werd erkend dat men zich de vruchten
van de arbeid ook op andere wijze dan door arbeid kon toe-eigenen. De lieden met onafhankelijke
vermogens hebben hun vermogen bijna helemaal te danken aan de arbeid van anderen en niet
aan hun eigen bekwaamheden, die volstrekt niet groter zijn dan die der anderen; de rijken onderscheiden
zich niet van de armen door het bezit van land en geld, maar door het commando over
arbeid. . . Dit stelsel geeft aan de bezitters van eigendom een voldoende mate van invloed en gezag
over hen, die voor hen werken en plaatst de armen niet in een mistroostige of serviele situatie,
maar in een toestand van gemakkelijke en milde afhankelijkheid. . . Zoals iedere kenner van
de menselijke aard weet, is een dergelijke afhankelijkheid noodzakelijk voor de welstand van de
arbeider zelf.’[74] Hierbij zij terloops opgemerkt dat Sir F. M. Eden de enige leerling van Adam
Smith is die in de achttiende eeuw iets van betekenis heeft gepresteerd.[75]