Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

Hoofdstuk 8
De arbeidsdag
1. De grenzen van de arbeidsdag
We zijn uitgegaan van de veronderstelling dat de arbeidskracht tegen haar waarde wordt gekocht
en verkocht. Haar waarde wordt, evenals die van iedere andere waar, bepaald door de voor haar
productie noodzakelijke arbeidstijd. Is dus voor de productie van de gemiddelde dagelijkse bestaansmiddelen
van de arbeider 6 uur nodig, dan moet hij gemiddeld 6 uur per dag werken om
dagelijks zijn arbeidskracht te produceren of de bij haar verkoop verkregen waarde te reproduceren.
Het noodzakelijke deel van zijn arbeidsdag bedraagt dan 6 uur en is dus, onder overigens gelijkblijvende
omstandigheden, een gegeven grootheid. Maar daarmee is de grootte van de arbeidsdag
zélf nog niet gegeven.
We nemen aan dat de lijn a————b de duur of de lengte van de noodzakelijke arbeidstijd
voorstelt, zeg 6 uur. Al naar gelang de arbeid verder dan ab wordt verlengd met 1, 3 of 6 uur,
krijgen we drie verschillende lijnen:
Arbeidsdag I a——————b—c
Arbeidsdag II a——————b————c
Arbeidsdag III a——————b—————c
Deze lijnen stellen verschillende arbeidsdagen van 7, 9 en 12 uur voor. Het verlengstuk bc stelt
de lengte van de meerarbeid voor. Aangezien de arbeidsdag gelijk is aan ab + bc of aan ac, varieert
de arbeidsdag met de variabele grootheid bc. Daar ab gegeven is, kunnen we altijd de ver-
houding van bc tot ab meten. Deze verhouding is in arbeidsdag I 1 / 6 , in arbeidsdag II 3 / 6 en in
arbeidsdag III 6 / 6 van ab. Aangezien verder de verhouding
meerarbeidstijd / noodzakelijke arbeidstijd
de meerwaardevoet bepaalt, is de laatste door deze verhouding gegeven. In de drie verschillende
arbeidsdagen bedraagt de meerwaardevoet respectievelijk 16 2 / 3 %, 50 % en 100 %. Omgekeerd
kunnen we uit de meerwaardevoet alleen niet de grootte van de arbeidsdag halen. Wanneer bijvoorbeeld
de meerwaardevoet 100 % is dan kan de arbeidsdag 8-, 10-, 12-urig enzovoort zijn.
Deze meerwaardevoet zou aangeven dat de twee bestanddelen van de arbeidsdag (noodzakelijke
arbeid en meerarbeid) even groot zijn, maar niet hoe groot elk van de delen is.
De arbeidsdag is dus geen constante, maar een variabele grootheid. Een van de delen ervan wordt
weliswaar bepaald door de voor de reproductie van de arbeider zelf vereiste arbeidstijd, maar de
totale grootte varieert met de lengte of de duur van de meerarbeid. De arbeidsdag is dus bepaalbaar,
maar op zichzelf onbepaald.[35]
Ofschoon nu de arbeidsdag geen vaste, maar veranderlijke grootheid is, kan deze anderzijds
slechts binnen bepaalde grenzen variëren. De minimumgrens is echter onbepaalbaar. Weliswaar