Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

land in moerassen veranderde.
[94] Wel werd ze al veel verbeterd door Watts uitvinding van de eerste, zogenaamde enkelvoudige
stoommachine, maar zij werd in deze vorm slechts gebruikt om water en pekel uit de zoutmijnen
te pompen.
[95] ‘Het geheel van al deze eenvoudige instrumenten, die door een enkele motor in beweging
worden gezet, vormt een machine.’ Babbage, t.a.p. [p. 136].
[96] John C. Morton hield in december 1859 voor de Society of Arts een lezing over ‘de in de
landbouw aangewende krachten’. Hierbij zei hij onder meer: ‘Door iedere verbetering, welke de
gelijkvormigheid van de grond bevordert, wordt de stoommachine steeds bruikbaarder voor de
voortbrenging van zuiver mechanische kracht. Paardenkracht is nodig waar kromme heggen en
dergelijke hindernissen een gelijkmatige beweging belemmeren. Deze hindernissen verdwijnen
met de dag. Voor bewerkingen, die meer wilskracht en minder werkelijke kracht vereisen, is
slechts de voortdurend, door de menselijke geest beheerste kracht, dat wil zeggen menselijke
kracht bruikbaar.’ De heer Morton rekent dan stoomkracht, paardenkracht en menselijke kracht
om in de bij stoommachines gebruikelijke eenheid, namelijk de kracht die nodig is om 33.000
pond in één minuut één voet op te heffen; voor de kosten van een stoompaardenkracht komt hij
dan voor de stoommachine op 3d. en voor het paard op 5 1 / 2 d. per uur. Verder kan het paard, wil
men zijn gezondheid volledig in stand houden, niet meer dan 8 uur per dag worden gebruikt.
Door gebruik van stoomkracht zou op bebouwde grond gedurende het gehele jaar minstens 3 op
iedere 7 paarden kunnen worden uitgespaard, waarbij de kosten niet hoger zouden zijn dan die
van de uitgespaarde paarden voor de 3 of 4 maanden, gedurende welke men ze werkelijk kan gebruiken.
En ten slotte wordt bij landbouwwerkzaamheden, waarbij stoomkracht wordt gebruikt,
vergeleken met het gebruik van paardenkracht, de kwaliteit van het product verbeterd. Om het
werk te doen van een stoommachine zouden 66 arbeiders met totale kosten van 15s. per uur moeten
worden gebruikt en om het werk te doen van een paard 32 man met totale kosten van 8s. per
uur.
[97] Faulhaber 1625, De Cous 1688.
[98] De moderne uitvinding van de turbine heeft de industriële exploitatie van waterkracht bevrijd
van een aantal beperkingen, waaraan zij voordien onderworpen was.
[99] ‘In de eerste dagen van de textielfabrieken was de vestigingsplaats van de fabriek afhankelijk
van het bestaan van een waterstroom, die voldoende kracht bezat om een waterrad te laten
wentelen; en ofschoon het oprichten van watermolens het einde inluidde van de landelijke huisindustrie,
maakten deze molens - die noodzakelijkerwijs bij de rivieren geplaatst moesten worden
en vaak op grote afstanden van elkaar - eerder deel uit van een landelijk dan van een stedelijk
stelsel. Het was pas na invoering van de stoomkracht als vervanging van het stromend water dat
de fabrieken werden geconcentreerd in steden en plaatsen, waar kolen en water, nodig voor het
maken van stoom, in voldoende hoeveelheden werden aangetroffen. De stoommachine is de vader
van de fabrieksstad.’ A. Redgrave in Reports of Inspectors of Factories, April 30, 1866, p. 36.
[100] Gaat men uit van de arbeidsverdeling van de manufactuur, dan was het weven geen enkelvoudig,
maar een samengesteld handwerk; derhalve is het mechanisch weefgetouw een machine,
die zeer uiteenlopende bewerkingen verricht. Het is trouwens onjuist te denken dat de moderne
machinerie oorspronkelijk die verrichtingen aan zich trok, welke door de arbeidsverdeling van de
manufactuur werden vereenvoudigd. Tijdens de manufactuurperiode werd het spinnen en het weven
in verschillende nieuwe bewerkingen gesplitst en de daarbij gebruikte werkwijzen werden
verbeterd en kregen een grotere schakering, maar het arbeidsproces zelf, dat niet werd gesplitst,