Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

innen de maatschappij de grootte van de bevolking en haar dichtheid (welke hier in de plaats
treedt van de opeenhoping in dezelfde werkplaats) een materiële voorwaarde.[52] Deze dichtheid
is echter relatief. Een betrekkelijk spaarzaam bevolkt land met ontwikkelde communicatiemiddelen
bezit een dichtere bevolking dan een meer bevolkt land met onontwikkelde communicatiemiddelen;
zo zijn bijvoorbeeld de noordelijke staten van de Amerikaanse Unie dichter bevolkt
dan Indië.[53]
Aangezien warenproductie en warencirculatie de algemene voorwaarden zijn voor de kapitalistische
productiewijze, vereist de arbeidsverdeling in de manufactuur een reeds in zekere mate tot
ontwikkeling gekomen arbeidsverdeling binnen de maatschappij. Omgekeerd ontwikkelt en verveelvoudigt
de arbeidsverdeling in de manufactuur op haar beurt deze maatschappelijke arbeidsverdeling.
Met de differentiatie van de arbeidsinstrumenten worden de bedrijven, die deze instrumenten
produceren, meer en meer gedifferentieerd.[54] Wanneer de manufactuur zich meester
maakt van een beroep, dat voordien als hoofd- of nevenberoep met andere beroepen samenhing
en door dezelfde producent werd uitgeoefend, voltrekt zich onmiddellijk een splitsing en een
wederzijdse verzelfstandiging. Maakt de manufactuur zich meester van een bepaald productiestadium
van een waar, dan worden de verschillende productiestadia veranderd in verschillende, onafhankelijke
beroepen. Er is reeds op gewezen dat, indien het product een louter mechanisch samengesteld
geheel van deelproducten is, de deelbewerkingen zelf weer kunnen worden verzelfstandigd
tot ambachten. Ten einde de arbeidsverdeling op een meer volledige wijze tot stand te
brengen, wordt dezelfde productietak naar gelang de verscheidenheid van zijn grondstoffen of de
verschillende vormen, die de grondstof kan bezitten, in verschillende, ten dele geheel nieuwe
manufacturen gesplitst. Zo werden reeds in de eerste helft van de achttiende eeuw alleen al in
Frankrijk meer dan 100 verschillende soorten zijden stoffen geweven en in Avignon bijvoorbeeld
was een wet van kracht, volgens welke ‘iedere leerling zich altijd alleen maar aan één soort vervaardiging
mag wijden en niet tegelijkertijd de vervaardiging van verschillende stoffen mag leren’.
De territoriale arbeidsverdeling, die bepaalde productietakken bindt aan bepaalde delen van
een land, krijgt een nieuwe stoot door het manufactuurstelsel, dat alle specialiteiten uitbuit.[55]
Voor de maatschappelijke arbeidsverdeling wordt in de manufactuurperiode rijk materiaal geleverd
door de vergroting van de wereldmarkt en door het koloniale stelsel, welke beide behoren
tot haar algemene bestaansvoorwaarden. Het is hier niet de plaats om verder aan te tonen hoe deze
arbeidsverdeling behalve op het economische vlak ook in de rest van de maatschappij doordringt
en overal de grondslag legt voor de verdere groei van het vakwezen, de specialisatie en de
verkaveling van de mensen, welke A. Ferguson, de leermeester van A. Smith, reeds deed uitroepen:
‘We maken een volk van heloten en er zijn geen vrije burgers meer onder ons’.[56]
Ondanks talrijke punten van overeenkomst en samenhang tussen de arbeidsverdeling binnen de
maatschappij en de arbeidsverdeling binnen de werkplaats, verschillen zij niet alleen kwantitatief,
maar ook kwalitatief. Deze overeenkomst blijkt daar het meest onweerlegbaar te zijn, waar een
innerlijke band verschillende bedrijfstakken bindt. De veefokker bijvoorbeeld produceert huiden,
de looier verandert de huiden in leer en de schoenmaker maakt van het leer laarzen. Ieder produceert
hier een deel van het product en de uiteindelijke gedaante is het gecombineerde product van
hun afzonderlijke werkzaamheden. Hierbij komen nog de vele bedrijfstakken, die productiemiddelen
leveren aan de veefokker, de looier en de schoenmaker. Men kan zich nu mét Adam Smith
verbeelden dat deze maatschappelijke arbeidsverdeling slechts subjectief verschilt van de arbeidsverdeling
in de manufactuur, namelijk alleen voor de waarnemer, die in de manufactuur de