Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

[107] Machines voor houtbewerking, die ook voor kleine manipulaties kunnen worden gebruikt,
zijn meestal Amerikaanse uitvindingen.
[108] De wetenschap kost de kapitalist trouwens helemaal ‘niets’, hetgeen hem niet belet de wetenschap
uit te buiten. De wetenschap ‘van anderen’ wordt evenals de arbeid van anderen door
het kapitaal geannexeerd. ‘Kapitalistische’ toe-eigening en ‘persoonlijke’ toe-eigening, hetzij van
wetenschap hetzij van materiële rijkdom, zijn echter totaal verschillende zaken. Zelfs dr. Ure
jammert over de grote onwetendheid op het gebied van de werktuigkunde bij zijn lieve, machineuitbuitende
fabrikanten en Liebig kan menig verhaal vertellen over de ontzaglijke onwetendheid
over de chemie bij de Engelse fabrikanten van chemische stoffen.
[109] Ricardo legt vaak zoveel nadruk op deze werking van de machines - welke werking hij
overigens evenmin als het algemene onderscheid tussen arbeidsproces en proces van waardevorming
heeft ontwikkeld - dat hij soms het door de machine aan het product overgedragen waardebestanddeel
vergeet en de machine op één lijn stelt met de natuurkrachten. Voorbeeld: ‘Adam
Smith onderschat zeker niet de door de natuurkrachten en de machines geleverde diensten, maar
hij maakt terecht een onderscheid tussen de aard van de waarde, die zij aan de waren toevoegen. .
. daar ze hun werk kosteloos verrichten, voegen hun diensten niets toe aan de ruilwaarde.’ Ricardo,
t.a.p., pp. 336-37. Ricardo’s opmerking is natuurlijk juist tegenover J. B. Say, die leutert dat
de machines de ‘dienst’ bewijzen waarde te scheppen, welke waarde deel zou uitmaken van de
‘winst’.
[109a] [Noot bij de derde druk. - Een ‘paardenkracht’ is gelijk aan de kracht van 33.000 voetponden
per minuut, dat wil zeggen de kracht die nodig is om per minuut 33.000 pond 1 Engelse voet
of 1 pond 33.000 Engelse voet op te heffen. Dit is de hierboven in de tekst bedoelde paardenkracht.
In het gewone vakjargon en ook af en toe in dit boek wordt een onderscheid gemaakt tussen
de ‘nominale’ en de ‘commerciële’ of ‘geïndiceerde’ paardenkracht van dezelfde machine. De
oude of nominale paardenkracht wordt uitsluitend berekend aan de hand van zuigerslag en cilinderdoorsnede
en laat stoomdruk en zuigersnelheid geheel buiten beschouwing. Dit komt er in feite
op neer dat men zegt: deze stoommachine heeft, om een voorbeeld te geven, 50 paardenkracht
wanneer zij met dezelfde zwakke stoomdruk en dezelfde geringe zuigersnelheid wordt voortbewogen
als in de dagen van Boulton en Watt. Sindsdien zijn deze twee factoren echter in kracht
enorm toegenomen. Ten einde tegenwoordig de werkelijk geleverde mechanische kracht te meten,
heeft men een indicator samengesteld, die de stoomdruk aangeeft. De zuigersnelheid kan
gemakkelijk worden vastgesteld. Op deze wijze wordt de ‘geïndiceerde’ of ‘commerciële’ paardenkracht
van een machine bepaald door een wiskundige formule, waarbij gelijktijdig rekening
wordt gehouden met de doorsnee van de cilinder, met de grootte van de zuigerslag, met de zuigersnelheid
en met de stoomdruk; hiermee wordt aangegeven hoeveel keer per minuut de machine
werkelijk 33.000 voet/ponden levert. Een nominale paardenkracht kan dus in werkelijkheid 3,
4 en zelfs 5 geïndiceerde of werkelijke paardenkrachten leveren. Dit ter verklaring van verschillende
citaten, die nog volgen. -F.E.]
[110] De lezer, die gewend is aan de kapitalistische betoogtrant, mist hier natuurlijk de ‘rente’,
die de machine pro rata haar gekapitaliseerde waarde op het product overdraagt. Aangezien de
machine, evenmin als enig ander bestanddeel van het constante kapitaal, nieuwe waarde vormt, is
het gemakkelijk te begrijpen dat zij ook niet onder de benaming ‘rente’ een dergelijke waarde kan
overdragen. Het is verder duidelijk dat hier, waar het om de productie van meerwaarde gaat, geen
deel van deze meerwaarde onder de benaming ‘rente’ a priori kan worden voorondersteld. De
kapitalistische wijze van berekenen, die prima facie onzinnig en in strijd met de wetten der waar-